ИОМДОА
- Шанбе, 17 Август 2019
Назаре ба 72-солагии «Покистони навин»
Эҳдо ба Рӯзи Истиқлолияти Покистон
Ҳар сол нимаи дуюми моҳи август кишварҳои Ҳиндустону Покистон ҷашни истиклолият ё озодиро, ки неъмати бебаҳо буда, ҳар як миллат барои дарёфти он бо равишу роҳҳои гуногун муборизаву талош меварзад, ҷашн мегиранд. Нуктаи муҳим он аст, ки барои ин озодихоҳӣ роҳбарони хирадманди ин кишварҳо саҳми беназир гузошта, миллатсозиро эҷод кардаанд. Тавассути роҳнамоӣ ва дастури оқилонаи ин ё он шахси соҳибмаърифат қавм ё миллат дар таърих номи худро боқӣ мегузорад, то чунин ҷашни озодӣ таҷлил карда шавад. Имсол низ ин ду кишвари ҳамсоя ва ҳамзабону ҳамфарҳанг 72- солагии Истиқлолияташонро истиқбол менамоянд.
Метавон зикр кард, ки кишварҳои Осиёи Ҷанубӣ, аз ҷумла Ҳиндустон ва Покистон солиёни дароз зери салтанати Британияи Кабир қарор доштанд. Аҳолии ин сарзаминҳо ҳамеша мубориза мебурданд, то чун қавм ё миллати озод умр ба сар бурда, тамаддуну фарҳанги худро ҳифз намуда, барои ободӣ ва озодӣ хидмат намоянд. Дар солҳои 1920-1930 ҳаракати қавмие таҳти сарпарастии сиёсатмадор Маҳатма Гандӣ бо номи «Ҳаракати озодихоҳии Ҳинд» барои истиқлолият мубориза мебурд. Ҳамзамон ҳаракати дигар низ бо номи «Лигаи мусалмонони Ҳинд» ба ин муборизаҳо ҳамроҳ шуда, барои озодӣ ва ҳифзи ҳувияти миллӣ ҷидду ҷаҳд мекард.
Бо қарори ҳукумати Британия ва талошу муборизаи мардуми ин сарзамин соли 1946 дар ин кишвар тағйирот ба амал омад. Котиби давлатии Британия Петик Лоренс тасмим гирифт, ки қораи Ҳиндро ба минтақаи алоҳида тақсимбандӣ намояд, ки шомили се гурӯҳанд. Гурӯҳи аввал- минтақаҳои Бомбай, Мадрас, Биҳор, Орисса, ки дертар чун давлати Ҳиндустон шинохта шуданд, гурӯҳи дуввум Панҷоб, Синд, вилоятҳои Шимолу Ғарб ва Балуҷистон, ки дертар чун кишвари Покистон арзи вуҷуд кард ва гурӯҳи сеюм- қисмати Бангола, ки дертар чун Бангладеш ба вуҷуд омад.
Ин тақсимбандии Британия бо дарназардошти қавмияти ин минтақа сурат гирифт. Ӯ мехост бо ин роҳ мардуми ин давлату қавмият худро ҳифз намуда, зиндагӣ намоянд. Аммо роҳбарони онвақтаи ин кишварҳо Маҳатма Гандӣ(1869-1948), Ҷавоҳирлаъл Неҳру(1889-1964), Муҳаммад Иқбол (1877-1938) ва Муҳаммад Алӣ Ҷиноҳ(1876-1948), ки худ дар байни мардум ба воя расида буданд, талош карданд, зимомати мардуми худро ба дӯш бигиранд. Бо ин мақсад ин роҳбарон ба мизи машварат нишаста, тақсимбандиро дар асоси «Назарияи ду қавмият ё миллат» пазируфтанд. Ҳадафи асоси онҳо ин буд, ки ин қавмҳо дар асоси назария ва ақоиди доштаи худ тавонанд зери давлати алоҳида бо ҳифзи муштаракот зиндагӣ намоянд.
Тибқи сарчашмаҳои таърихӣ, ҳаракати «Лигаи мусалмонони Ҳинд» баъзе ноадолатӣ ва нобаробариҳоро дар риоя нагардидани ҳуқуқҳои иҷтимоӣ эҳсос карда, хостори эҷоди давлате шуд, ки мақсаду мароми онҳо мавриди эҳтиром қарор гирад. Ҳамаи роҳбарон манфиатҳои қавмиву миллиро ба назар гирифта, барои доштани ҳукумати дилхоҳ розигӣ дода, бо машварати намояндагони Британия нимаи моҳи августи соли 1947 ба ду давлати ҷудогона тақсимбандӣ шудаанд, ки яке бо номи Ҳиндустон ва дигаре бо номи Покистон имрӯз дар ҷаҳон шинохта мешаванд.
Муҳаққиқон ба ин назаранд, ки ҳарду кишвар 14 августи соли 1947 истиқлолияти хешро ба даст овардаанд, аммо мардуми Ҳинд бо расму ривояти қавмии худ 15 августро ҳамчун рӯзи истиқлолияти худ интихоб карданд. Аммо Покистон 14 августро қабул карда, чун давлати алоҳида ба фаъолият оғоз кард ва аввалин роҳбари кишвар Муҳаммад Алӣ Ҷиноҳ(1876-1948) ва Лиёқат Алихон (1895-1951)-ро чун нахустин сарвазир интихоб карданд.
Дертар 23 марти соли 1956 ин кишвар аввалин маротиба Сарқонуни худро қабул кард ва чун мамлакати мустақили мусалмонӣ расман эътироф шуд. Аз соли 1958 то 1969 ин кишвар зери роҳбарии генарал Аюб Хон(1907-1974) мудирият мешуд ва дертар аз соли 1969 то 1971 зимоми қудрат ба дасти Яҳё Хон(1917-1980) гузашт, ки дар ин давра минтақаи шарқии ин кишвар ба кашмакашиҳо дучор шуд ва дар натиҷа кишваре бо номи Бангладеш арзи вуҷуд кард. Аз соли 1972 то 1977 ин мамлакат зери сарпарастии Зулфиқор Алӣ Бҳутто (1928-1979) буд, ки дар кишвар хело ислоҳоти иҷтимоӣ ва иқтисодӣ ворид гардид. Аммо соли 1979 кишвар ба кудатои низомӣ дучор шуд ва идораи умури кишвар ба зиммаи генерал Зиёул Ҳақ (1924-1988) гузашт. Дар ин замон сиёсати ҷаҳон низ тағйир ёфта, қувваҳои собиқ Шӯравӣ вориди Афғонистон шуда буданд. Соли 1988 баъди садамаи ҳавоӣ ва кушта шудани генерал Зиёул Ҳақ ҳукумати ин кишвар ба зиммаи Беназир Бҳутто(1953-2007) чун аввалин зан дар идораи давлат супорида шуд. Вале кашмакашҳои минтақаи Кашмир сабаб шуд, ки зимоми кишварро генерал Парвиз Мушарраф ба зиммаи худ гирад ва ҳамин тавр соли 2002 интихоботи кишвар баргузор шуда, Зафарулло Хон Ҷамолӣ чун сарвазир интихоб гардид.
15 ноябри соли 2007 муҳлати порлумони кишвар ба охир расид ва ҳамон замон тавассути гурӯҳҳои номаълум Беназир Бҳутто ба қатл расонида шуд. 15 феврали соли 2008 интихоботи навбатӣ баргузор гардид, ки дар натиҷа, Юсуф Ризо Гелонӣ чун сарвазир ва Осиф Алӣ Зардорӣ ба ҳайси президенти кишвар интихоб шуданд. Дертар соли 2013 дар интихобот Навоз Шариф сарвазири ин кишвар интихоб шуд, аммо соли 2017 ба фасоди молӣ маҳкум шуда, ба маҳкамаи судӣ кашида шуд.
Дар ёддоштҳои сайёҳ Марко Поло Покистон яке аз кишварҳои зебое аст, ки чун «Сарзамини подшоҳон» шинохта шудааст.
Бояд зикр кард, ки Покистону Ҳиндустон дар Осиёи Ҷанубӣ воқеъ буда, дар чойҳои таърихии ин мамолик навиштаҷоти тоҷикӣ-форсӣ дида мешаванд. Суруди миллии мардуми сарзамини Покистон куллан тоҷикӣ-форсӣ буда, бо чанд калимоти ҳиндиасл омехта шудааст.
Пойтахти кишвари Покистон шаҳри Исломобод буда, дорои таърихи қадима аст. Он дар байни доманакӯҳҳо ва боғи машҳури Шакарпариён, ки аз ҷониби раҳбарон ва вазирони ҷаҳон бо дарахтҳои ёдгорӣ зебо ва музайян шудааст, ҷойгир аст. Шаҳр дорои биноҳои зебову замонавӣ буда, масҷиди калон ба номи Файсал онро зеботару машҳуртар гардонидааст.
Лоҳур низ яке аз шаҳрҳои қадимаи Покистон аст, ки таърихи 150- сола дошта, дар сарчашмаи «Географияи птолемӣ» бо номи Лабокла, ки дар канори дарёҳои Индус, Рови, Чеҳлам ва Ченоб ҷойгир аст, зикр шудааст. Соли 1206 Султонқутбиддин Айбак аввалин шоҳи мусулмон дар сарзамини Ҳинду Покистон интихоб гардид. Аз соли 1524 то соли 1752 Лоҳур зери роҳбарии шоҳони муғул буд ва дар даврони подшоҳии Акбар аз соли 1584 то соли 1598 он чун маркази шоҳӣ ба ҳисоб мерафт. Дар давраи охирин шоҳи муғул Аврангзеб (1658-1707) бисёре аз ёдгориҳои ин шаҳр монанди Масҷиди подшоҳӣ ва Дарвозаи Оламгирӣ сохта шудаанд.
Дар боғи ба номи Иқболи ин шаҳр манораи баланди боҳашамате аст, ки ба эҳтироми таъсиси Покистон сохта шудааст. Баландии ин манора зиёда аз 60 метр буда, қисми поёнии ин манора ба шакли панҷситора ва моҳ аз санги мармар сохта шудааст. Ин манора яке аз ёдгориҳои миллиии Покистон ба ҳисоб меравад. Ин боғ ҷоест, ки 23 марти соли 1940 Ҳизби Лигаи мусалмонони Ҳинд зери сарпарастии Муҳамад Али Чиноҳ (1876-1948) қонун оид ба сарзамини алоҳида барои мусалмонони ҳиндро қабул карда буд. Ин созишнома бо номи «Қарордоди Лоҳур» дар таърих сабт шудааст, ки солона 23 март дар саросари кишвар ҷашн гирифта мешавад. Шаҳри Лоҳури Покистон аз соли 1976 инҷониб бо шаҳри Душанбе бародаршаҳр мебошад.
«Масҷиди подшоҳӣ» беҳтарин намунае аз меъморӣ дар Покистон мебошад. Дар канори ин масҷид оромгоҳи файласуф ва донишманди Шарқ Муҳаммад Иқболи Лоҳурӣ (1877-1938) ҷойгир аст.
Яке аз шаҳрҳои калонтарини ин кишвар Қарочӣ аст, ки дорои зиёда аз 16 млн. аҳолист ва маркази тиҷорату санъати кишвар ба ҳисоб меравад. Ин шаҳр дар наздикии баҳр воқеъ буда, бо бандар ва корхонаҳои хурду калон дар ҷаҳон шинохта мешавад.
Тоҷикистон аз байни манотиқи Осиёи Миёна ягона кишвари наздиктарин мебошад, ки бо Покистон, ки яке аз калонтарин кишварҳои Осиёи Ҷанубист, тавассути дараи Вахон дар масофаи 14 км мавқеии ҷуғрофӣ дорад. Ҳар ду кишвар тамаддуну фарҳанги муштарак дошта, равобити дипломатии ҳасана доранд. Кишвари Покистон яке аз аввалинҳо буд,ки истиқлолияти Тоҷикистонро ба расмият шинохт ва ҳамзамон дар ибтидои ҳамон солҳо сафораташро дар Душанбе боз кард.
Тибқи иттилои манобеъ, аз 6 моҳи июни соли 1992 байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Исломии Покистон муносибатҳои дипломатӣ барқарор шуданд. Ҳарду давлат дорои сафирони худ мебошанд. Аввалин маротиба соли 1993 Ҷумҳурии Исломии Покистон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон Сафорати худро боз намуд ва фаъолияти он аз ибтидои соли 1994 шурӯъ гардид. Ҳамин тавр, 23 феврали соли 2005 Сафорати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Ҷумҳурии Исломии Покистон ба фаъолият шурӯъ намуд ва ҳар ду кишвари дӯст зиёда аз 30 санади меъёрӣ-ҳуқуқӣ ба имзо расонданд.
Моҳҳои марти соли 1994, октябри 1996, июни 2002, июли 2009 ва марти соли 2011 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон аз Покистон боздидҳои расмӣ ба амал оварданд, ки дар таърихи муносибатҳои дуҷониба сафҳаи нав оғоз намуд. Ахиран соли 2019 дар ҳошияи ҷаласаи “Як камарбанд-як роҳ” дар кишвари Чин роҳбарони ҳарду давлат мулоқот карданд.
Бояд зикр кард, ки соли 1997 Консулгарии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ш. Исломободи Ҷумҳурии Исломии Покистон кушода шуд. Кишвари Покистон узви фаъоли СММ, СААРК, ЭКО, Кишварҳои Исломӣ, СБП, Созмони ҳамкории Шанхай, Гурӯҳи 77 ва СТҶ мебошад.
Тоҷикистону Покистон дорои имконот ва иқтидори зиёде ҳастанд, ки метавон дар ояндаи наздик аз онҳо истифода кард. Як нуктаро бояд зикр кард, ки мардумони сарзамини Осиёи Ҷанубӣ ба сабаби васл ва часпиши забони урду, ки духтари нозанини забони тоҷикӣ-форсӣ мебошад, ба мардуми Осиёи Миёна, хусусан Тоҷикистон пайванди ногусатанӣ доранд, ки ин барои равобити ичтимоӣ, адабӣ ва фарҳангӣ байни тамоми мардуми минтақа чун манбаи иртиботӣ нақши калидӣ мебозад.
Мирсаид РАҲМОНОВ,
ходими илмии Институт
- Ҷумъа, 16 Август 2019
ДОНИСТАН ТАВОНИСТАН АСТ
(Дар ҳошияи озмуни «Фурӯғи субҳи доноӣ...»)
Инсон дар дарозои зиндагии хеш пайвандҳои бешумори мустаҳкаме бо ҷомеа дорад. Барои танзим ва истифодаи дурусту огоҳона аз чунин пайванду вобастагиҳо ӯро лозим аст аз донишу таҷрибаҳои гузаштагон, ки дар саҳифаҳои китобу рисолаҳо дарҷ гардидаанд, истифода намояд ва ба ин восита бар тавоноиҳои зистӣ ва огоҳиҳои маърифатии хеш бияфзояд. Пайваста бо роҳи хонишу донишандӯзӣ ба ҳадди баланду некӯ бардоштани тавонмандиҳои хеш ба инсон муяссар мешавад, ки дар азму ирода ва гуфтору кирдораш ба каљравию лағзиш ё ғалаткорию иштибоҳе роҳ надиҳад. Китоб, ки анбӯҳаву гирдоварде аз донишу таҷрибаи инсон аст, ёру ёвари беғарази мо дар созмон додани зиндагии шоиста дар ҷомеа аст. Аз ин рӯ хондан ва донистан кирдору рафтори касро судманд ва муњимтар аз њама њадафманд месозад. Ҳар кор, ки бар донишу маърифат бунёд наёфтааст, инсонро ба мақсад намерасонад. Амале, ки заминааш дониш ва маърифати дуруст аст, самари хуб хоҳад дод. Дониш рӯҳи амал аст, дониши бештар амалро судматдтар мекунад. Аз ин рӯ тавони андешидан, ки аз хондану донистан бармеояд, инсонро саодатманд мекунад. Роҳи расидан ба фардои муборак танҳо бо истифода аз андешаи дурусту созанда, ки реша дар маърифат дорад, имконпазир аст.
Аммо, ҳазорон дареғ, ки бо мақоми баландтар касб кардани арзишҳои сармоядорӣ ва ҷойи донишро танг кардани молу қудрат имрӯз ҳеч касе ба арзиши китоб ҳамчун абзори муҳим дар баланд бурдани сатҳи зиндагонии мардум бовар надорад. Шигифто, ки ҷои ифтихор аз китобро фахр аз хонаҳои бисёрошёна гирифтааст: хонае барои намоиши сарвату дороӣ, на барои зиндагӣ; хонае, ки соҳибаш қабати дуюму сеюму андумашро солҳо намебинад. Ба ҷои дониши хуб ва хондани китоб мошинҳои гаронқимати охирин модел барои ҳар узви оилаи ин қишри мардум мояи ифтихор шудааст. Китоб дар рӯзгори бештари сармоядорони навкиса аз рафи ҷевонҳо рахт барбаста, ба таҳхонаҳо кӯчид. Китобхонӣ ба мақсади баланд бардоштани донишҳои касбӣ, огоҳӣ пайдо кардан дар бораи навгониҳои соҳа мадди назари ҳеч касе нест. Китобхонӣ ниёзи ботинии гурӯҳи хурди мардум шудааст, ки аз рӯи одат ва ниёзҳои шахсии хеш китоб мехонад. Ин навъи мутолеа то андозае ҳадафмандона нест. Қишри ночизи дигаре, ки ба китобхонӣ рӯй овардааст, аксаран китобро ҳамчун манбаи дарсию таълимӣ истифода мекунад. Аз ин рӯ донишҳои насли имрӯзи мо дар доираи низоми таълимӣ мечархад ва дар муҳити илмии муосир рақобатпазир нест. Он гароишоти ночизе ба донишҳои ҷиддии муосир, ки дар байни ҷавонон аҳёнан мушоҳида мешавад, хеле камранганд.
Бо дарки аҳамияти китоб ва дониш дар сохтани миллат ва давлати тавоно озмуни «Фурӯғи субҳи доноӣ...» аз ҷониби Пешвои миллат эълон гардид, то шаҳрвандони кишвар барои андӯхтани донишу маърифат талоши бештар варзанд, зеро ба ҳар андоза, ки шинохти инсон аз олам ва қонунҳои табиию ҷамъиятии он афзоиш ёбад, ба ҳамон андоза зиндагонӣ беҳтар мегардад.
Дар мулоқоту суханрониҳояшон Президент ҳамеша таъкид мекунанд, ки китоб бозгӯкунандаи андешаҳо ва сарчашмаи маърифати инсон аст. Донишҳое, ки инсон дар натиҷаи таҷрибаҳои зиндагияш ҳосил кардааст, дар китоб гирд оварда шудаанд. Ба воситаи китоб пайванди наслҳо таъмин мегардад, таҷрибаву дониш тавассути китоб ба ояндагон вогузор мешавад. Китоб таҷрибаи инсонро танзим мекунад, инсонро аз такрори донишҳои гузашта бозмедорад, заминае ба вуҷуд меоварад, ки ӯ қадаме баландтар ва фаротар аз гузаштагон бигзорад.
Барои ҳар шаҳрванди Тоҷикистони соҳибистиқлол хондан ва донистан бояд заминаи асосии комёбию пирӯзияш бошад. Хондану донистани мудовиму рӯзафзун доираи ваҳму пиндошти хому беасосеро, ки сарчашмаи ҳама гуна нокомиҳову ношоистагиҳост, маҳдуд мекунад ва роҳро ба сӯйи фардои беҳтару босаъодат боз менамояд. Агар ба таърихи кӯшишиҳои ҳамешагии инсон дар роҳи шинохти хеш ва олами перомунаш як назари сатҳӣ андозем, хоҳем дид, ки ӯ аз оғоз ба арзиши донистану андешидан пай бурдааст.
Бояд тадбирҳое андешид, ки дар пояи озмуни «Фурӯғи субҳи доноӣ...» заминаи фарогиру густарда барои муносибати огоҳонаву бомаром бо китоб дар ҷомеаи Тоҷикистон ва бахусус дар байни насли хурдсолу ҷавон парваронида шавад, зеро китоб ва дониш дар шинохти ҷаҳони муосири технологияҳои ҳушманд ва иттилооти фарогир абзори асосӣ маҳсуб мешаванд.
Озмуни «Фурӯғи субҳи доноӣ...» ҳамчун падидаи фарҳангию иҷтимоӣ беназир аст, зеро бо дар назар гирифтани анъанаҳои чандҳазорсолаи фарҳанги миллии тоҷикон огоҳона созмон дода шудааст. Дар дунё камтар миллатеро метавон ёфт, ки таъриху фарҳанги бузургу сутургаш сарчашмаи пайдоишу инкишофи фарҳангу адабиётњои дигаре қарор гирифта бошад. Аксарияти кулли адабиётҳои кишварҳои мусулмонӣ таҳти андешаи тобнок ва рӯҳи халлоқи адабиёти порсии тоҷикӣ қарор гирифтаанд; осори ҷовидонаи садҳо адибони порсии тоҷикӣ манбаи пайравию истифодаи ҷомеаи башарӣ гаштааст; мероси адибони абадзиндаи адабиёти тоҷикӣ, чун Рӯдакӣ, Фирдавсӣ, Хайём, Низомӣ, Мавлоно, Ҳофиз ва ҳазорони дигар то имрӯз вирди забони мардумони олам гаштааст. Ба баҳонаи озмун чангу ғубор аз рӯйи махзани бузурги хирад ва зебоӣ бардошта, рӯҳашонро мумтоз намоем.
Вуруди китоб ба рӯзгори инсон падидаи бузурге буд, ки зиндагии воқеӣ ва фарҳангии ӯро сифатан тағйир дод. Мо, тоҷикон ҳанӯз аз даврони қадим ба китоб ҳамчун чизи муқаддас муносибат мекардем ва бар ин ақида будем, ки ҳар он чи дар китобҳо навишта шудааст, ҳақиқат аст. Дар шаҳрҳои қадимаи тоҷикон бозорҳои махсуси китобфурӯшӣ мунтазам фаъолият мекарданд. Абӯалӣ ибни Сино маҳз дар бозори китоб, ки ҳар ҳафта доир мегардид, китобҳои мавриди ниёзашро пайдо мекард ва мехарид. Дар даврони шуравӣ мардум барои хариди китоб дар пеши мағозаҳои китоб навбат мегирифт. Бозори китоб дар шаҳри Душанбе ва баъзе ноҳияҳои ҷумҳурӣ батадриҷ эҳё шуда истодааст, ки аз беҳтар шудани зиндагонии мардум далолат мекунад. Ҳамаи қишрҳои ҷомеа, бахусус ҷавонон ба донишандӯзию маърифатҷӯӣ рўй оварда истодаанд, мағозаҳои китоб зиёд шуда истодаанд. Китобҳои каммояву зараровар низ зиёд шудааст, ки хондани онҳо ҷавонони камтаҷрибаву ноогоҳро метавонад ба бероҳа бибарад ва дар андешааш афкори зараровареро тавлид кунад. Дар телевизиони «Тоҷикистон» барномаи махсусе таҳти унвони «Тозанашр» пахш мешавад, ки мухлисони зиёде дорад ва масъулин аз минбари он истифода намуда, шаҳрвандонро роҳнамоиҳои созандаву муфиде мекунанд. Бо таваҷҷуҳ ба аҳаммият ва зарурати китобхонӣ Пешвои миллат дар суханронии хеш дар рӯзи ифтитоҳи Китобхонаи миллӣ гуфта буд: «Халқи мо аз даврони қадим китобро сарчашмаи ақлу хирад, донишу заковат, ахлоқи ҳамида ва беҳтарин ҳамнишину ҳамроз, омӯзгори беминнат, ҳамсуҳбати хушгуфтору беозор мепиндошт. Ва бузургони мо китобро аниси кунҷи танҳоӣ ва фурӯғи субҳи доноӣ медонистанд.»
Иқдоми наҷибу таҳсинбарангези Пешвои миллат барои дар сартосари кишвар баргузор кардани озмуни «Фурӯғи субҳи доноӣ...» боиси дастгирии ҳамаҷонибаи тамоми мардуми кишвар аст. Талошҳои пайгиронаи Пешвои миллат бояд ба як ҳаракати маърифатӣ ва ҷашнвораи миллӣ табдил ёбад. Сарвари давлат ҳамвора дар боло бурдани фарҳанги ҷомеа талош варзидаанд. «Фурӯғи субҳи доноӣ» иқдоми хеле муҳимм аст. Дар партави ин сиёсати давлати Тоҷикистон мо кӯшиш бикунем, одамонро бо китоб оштӣ диҳем. Ин озмун воситаи хеле муассирест барои муваффақ шудан ба баланд бардоштани сатҳи фарҳанги ҷомеа. Мусаллам аст, ки ин иқдом таваҷҷуҳи бештари қишрҳои гуногуни мардумро ба китоб ва дониш ҷалб хоҳад кард. Бояд ниҳодҳои фарҳангӣ маросими озмунро ҳадафмандона ба як ҷашн табдил диҳанд, то аз тарафи мардум хуб истиқбол шавад. Мо бояд ҳама корро кунем, то ин ташаббуси созанда ба як ҳаракати иҷтимоӣ табдил гардад ва ҳамасола ин иќдом пайгирї ёбад. Зеро бо ин гуна ташаббусњои саодатофаранда, мо метавонем шавқу хоҳиши китобхонии аҳолии кишварро бедор намоем ва гоми пурсамаре дар роҳи сохтани миллати дорои ҳуввият ва ҳисси баланди меҳанпарастию ватандорӣ нињем.
Ин иқдом амалӣ гардидани орзуи як гурӯҳи бузурге аз равшанфикрони кишвар аст, ки ҳамарӯза шиорҳои гуногуне дар бораи китоб ва фоидаи китобхонию донишандӯзӣ дар саҳифаҳои ахбори омма пахш мекунанд. Бо истифода аз шароити фароҳамшуда қишрҳои фаъоли ҷомеаро лозим аст, ки барои густариш бештари анъанаи китобхонӣ онро бештар ба маорифи башардӯстию инсонпарастӣ васеъ кунем, то мардум аз андешаҳои маҳдуди маҳаллию мазҳабӣ берун оянд ва ҷаҳонӣ фикр кунанд.
Бо назардошти сатҳи китобхонии ҷомеа ва саронаи хониш дар кишвар, ки мизони он хеле пойин аст, амри Пешвои миллат барои баргузории мусобиқаи китобхонӣ кори арзишманду муҳиммест. Бо истифода аз ин фурсати муносиб воситаҳои ахбори омма аз қабили телевизион, радио, нашрияҳо бояд саъйу талош варзанд, то ин ташаббуси созанда мубаддал ба як наҳзати умумимиллӣ ва ба як ҳаракати муҳташами маърифатию фарҳангӣ чи аз назари ҷуғрофиёи густариш ва чи аз лиҳози дараҷаи таъсиргузорӣ бар ҷомеа шавад.
Баргузории озмуни «Фурӯғи субҳи доноӣ» иқдоми бисёр хубест, ки ба чопу нашри ҳарчи бештари китоб ва тавсеа бахшидан ба китобхона ҳамчун макони донишу омӯзиш мусоидат намуда, дар ҷалби мардум ба донишу омӯзиш ва рушду инкишофи сатҳи маърифати ҷомеаи Тоҷикистон заминаҳои хубе фароҳам хоҳад овард.
Баргузории ин озмун метавонад таъсири мусбате дар тарбияи насли нави илму адаб дошта бошад. Мо бояд барои баланд бардоштани сатҳи маълумотнокии шаҳрвандон аз ин ташаббус истифодаи дуруст бикунем. Дар заминаи ҳамин озмун метавон таваҷҷуҳи мардумро ба китобхонию донишандӯзӣ афзуд. Тақвият бахшидан ба чорабиниҳои фарҳангӣ бо назардошти завқу тамоили одамон дар партави озмуни мазкур бояд вазифаи асосии ниҳодҳои марбута шавад.
Анъанаҳои гузаштаи мутолиаи китобро бояд зинда кунем. Дар давраҳои таҳсил дар мактаби олӣ яке аз афзалиятҳои ҷавонон ташрифи онон ба китобхонаи Донишгоҳ ва бештар ба Китобхонаи Фирдавсӣ буд. Сад дареғ, ки ин одат қариб, ки аз байн рафтааст. Китобхонаҳои ноҳиявию шаҳрию вилоятии кишвар, ки марказҳои баргузории ин озмунњо мегарданд, бояд дар ҷалби қишрҳои ҳарчи бештари аҳолӣ новобаста аз синну сол имконияти иштирокашонро фароҳам созанд.
Дар бораи аҳаммияти озмуни «Фурӯғи субҳи доноӣ...» ояндагон хоҳанд навишт, зеро самареро, ки он ба бор меоварад, дар фосилаи хеле кӯтоҳ хоҳем дид, зеро хондани як китоб метавонад зиндагии шахсро ба куллӣ тағйир диҳад. Тӯли як соли баргузории озмун шахсони китобдӯсту болаёқате пайдо хоҳанд шуд. Бояд барномаҳои самаровар ва ҳирфаиеро дар иртиботи ин ашхос созмон бидиҳем, то минбаъд тавоноиҳои зеҳнию маърифатии онҳоро битавонем пайгирона тақвият бахшем.
Аз чунин фурсати муносиб китобхонаҳои кишвар ва марказҳои фарҳангӣ низ истифода бибаранд. Вазифаи асосии китобхонаҳо хидмат ба мардум аст. Фурӯғу шукуфоии доноӣ аз китоб бармехезад. Бар иловаи ниёзҳои китобхононро баровардан, китобдор бояд худаш китобхон бошад ва тарзу усулҳои китобхониро ба дигарон биёмӯзонад. Фоидаи китобхонӣ на танҳо ба худи хонанда мерасад, балки ҷамъиятро ба тараққию камоли воқеӣ, ба фарҳанги хуби ахлоқию инсонӣ хоҳад расонд. Каммутолеа будан муҷиби маҳдудияти доираи вожагони мавриди истифода мешавад. Сабки навиштан, баёни равшану фаҳмои матлаб, ки ҳамвора Пешвои миллат бар он таъкид меварзанд, бо пайваста хондани китоб сайқал меёбад. Китобхонӣ бояд ба зурӣ ё маҷбурӣ набошад, баръакс бояд ниёзи ботинии шахс бошад, аз хондан одам бояд лаззат бибарад. Зиндагии хубу огоҳонаи ахлоқмадор дар асоси маърифати баланди шахс, ки аз хондану донистан ба вуҷуд меояд, муяссар мешавад.
Дар ҷаҳони сиёсат марзу девор аст, аммо дар дунёи адабу ҳунар ҳеҷ сарҳаде нест. Адабиёту ҳунар марзҳои замону маконро мешикананд. Дар дунёи адабиёт бовару эътиқоди ҳар кас ба худаш пайванд дорад: дидгоҳи муаллиф метавонад мухолифи боварҳои ман бошад, аммо барои хонанда бояд шарафи инсонии адиб муҳимм бошад. Дар ҷое хонда будам, андешаманде аз забони Зартушт ин ҷумлаи зебоеро оварда буд: «Ман барои аз миёни бурдан торикиҳо шамшер намекашам, шамъе равшан мекунам». «Шамъ равшан кардан» – рӯй овардан ба маърифату дониш аст, зеро танҳо маърифат қодир аст решаи нодорию ҷаҳолат, ҷабру ситам, ҷаҳлу ғазабро хушк кунад.
Дар ҷаҳони дорои сарҳадҳои шафоф иттилоот бештар аз одамон дар ҳаракат аст. Зиндагии мардуми тоҷик дар чунин муҳити фарох, ба сабаби ночиз будани иртиботаш бо инсонҳои дигар, то андозае дучори мушкилоти маърифатӣ шудааст. Дар чунин вазъият ҳаст, ки ҳамлаву шабехунҳои пайвастаи фикрӣ ба идеологояи советӣ насли аз низоми Иттиҳоди шуравӣ берун омада ва ҷанги шаҳрвандиро аз сар гузаронидаи тоҷикро дучори саргардонию таваҳҳумоти зиёд намуд. Андешаҳои мустаҳкаму аниқи қаблии ӯ таҳти таъсири анбӯҳе аз дидгоҳҳову идеологияҳои мухталифи ҷадид қарор гирифт. Ба вуҷуд омадани муҳити бесобиқаи иттилоотӣ, ки ҳар лаҳза садҳо назарияву дидгоҳ ва ахбору огоҳиҳо падид меоянд, ӯро дар ҳолати фурӯмондагию саргардонӣ қарор дод. Бояд дониста бошем, ки тамоми падидаҳои ҷомеа ҳамвора байни ҳамдигар дар робита буда, ба якдигар таъсир мегузоранд ва аз якдигар таъсир мепазиранд. Ҳамин муносибатҳост, ки бар вусъати маърифат ва жарфои дониши мо афзӯда, дар шинохти моҳияти аслии падидаҳои зиндагӣ ба мо ёрӣ медиҳанд.
Барои дар ҷараёни ҳамаи навгониҳо будан барои инсони муосир ҳатто бисту чаҳор соат дар як шабонарӯз кофӣ нест. Селаи иттилоот имкони андешидан намедиҳад, то шахс тавонад иттилооти андӯхтаи хешро ба низом дароварда, натиҷаи мантиқие аз он баргирад. Дар чунин ҳолат яке аз роҳҳои халос шудан аз асорати иттилоотӣ маҳдуд кардани доираи алоқамандиҳо ва гароишҳои шинохтӣ ва зеҳнии инсон аст. Барои фоида гирифтан аз анбӯҳи иттилоот бояд танҳо ба мавзӯи мавриди алоқаи хеш машғул гардид, вагарна дар уқёнуси бакаронаи иттилоот ғарқ хоҳед шуд.
Ба гумони ин ҷониб, яке аз роҳҳои ба низом даровардани афкору андешаи парешон, фикр карданро ёд гирифтан ва васеъу жарф кардани густараи донишу иттилоот китобхонии мақсаднок аст. Вақте ангеза ва марому ҳадафи устуворе барои хондани китоб вуҷуд надошта бошад кори шумо ба ҷуз куштани вақт самараи хубе нахоҳад дод. Ҳангоме китобхонӣ абзор ё воситае барои ғанӣ гардонидани андеша ва ё донишпарешию худнамоишдиҳӣ дар анҷуману минбар ва маҷлисҳову маҳфилҳо бошад наметавонад фоидаи зиёде ба бор оварад, зеро маъмулан чунин типе аз дониш бар эҳсости гӯяндаи он бунёд гардида, бештар намоишӣ мебошад, на андешаӣ. Китобхонӣ набояд ба як раванди беқоидаву бенизом табдил шавад. Ин амал бояд, алорағми кӯчаку маҳдуд будани пайравонаш, бо ҳар роҳ тамҷиду таблиғ шавад, то мо аз бурҳони китобгурезӣ, ки аз он ҷомеа бемор аст, раҳо ёбем. Яъне китоб моҳиятан бояд маҷмӯаи дониши мавриди ниёзи ҷомеа бошад. Бовар дорам, ки озмуни «Фурӯғи субҳи доноӣ...» ҳатман такон, ангеза ё сабабе ба вуҷуд хоҳад овард, то рағбату гароиши ҷомеаро, ки ҳеч гоҳ дар фикри китобхонӣ набуда, ба ҷониби китобхонию донишандӯзӣ бештар аз пештар равона созад.
Бояд чунин фазоеро ба вуҷуд овард ва парвариш кард, то ҳар шаҳрванди Тоҷикистон ва фазои сиёсӣ ватани азизамон аз ҳар гуна фишорҳои пинҳону маккорона, ки танҳо ҳиси шашум онро дарк менамояд, огоҳӣ дошта бошанд ва фирефтаи таблиғи бардурӯғу зиёновари ҳар гуна гурӯҳҳои ба зоҳир одамдӯсту дар асл одамкуш нагарданд.. Бояд чунин фазоеро ба вуҷуд овард, ки ҳар қаламбадаст ва равшанфикри ҷомеа, бештар аз ин, ҳар шаҳрванди кишвар дарёбад ва пай бибарад, ки ӯ рисолату вазифае дар баробари беҳтар намудани вазъу ҳолу рӯзгори кунунии ҷомеа дорад. Чунин фазо боиси ба вуҷуд омадани талошу кӯшиши мудовим барои дарку фаҳми воқеият хоҳад шуд.
Бояд чунин фазоеро ба вуҷуд овард ва парвариш кард, то ҳар шаҳрванди Тоҷикистон ва фазои сиёсӣ ватани азизамон аз ҳар гуна фишорҳои пинҳону маккорона, ки танҳо ҳиси шашум онро дарк менамояд, огоҳӣ дошта бошанд ва фирефтаи таблиғи бардурӯғу зиёновари ҳар гуна гурӯҳҳои ба зоҳир одамдӯсту дар асл одамкуш нагарданд.. Бояд чунин фазоеро ба вуҷуд овард, ки ҳар қаламбадаст ва равшанфикри ҷомеа, бештар аз ин, ҳар шаҳрванди кишвар дарёбад ва пай бибарад, ки ӯ рисолату вазифае дар баробари беҳтар намудани вазъу ҳолу рӯзгори кунунии ҷомеа дорад. Чунин фазо боиси ба вуҷуд омадани талошу кӯшиши мудовим барои дарку фаҳми воқеият хоҳад шуд.
Дар ҳошияи ҳамин озмун имкониятҳои фаровоне барои танзим кардани одобу русум ва тарзу равиши китобхонӣ ба вуҷуд хоҳанд омад, ки масъулони соҳаи фарҳанг ва китобдорӣ бояд аз ин фурсати муғтанам истифода бибаранд.
Шодмуҳаммад СӮФИЗОДА
директори Китобхонаи марказии
илмии ба номи И. Гандии Академияи
илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон,
доктори илми филология
- Душанбе, 12 Август 2019
МЕЪМОРӢ ВА КАНДАКОРӢ-САНЪАТИ ҶАҲОНИИ ТОҶИКОН
(Назаре ба санъати меъмории гузаштагонамон дар диёри Ҳинд)
Бо ташаббуси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва иқдоми неки роҳбарияти кишвар соли 2018 ҳамчун «Соли рушди сайёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ» эълон гашт, ки мардуми таммадунпарвару фарҳангсолори тоҷик тавонанд ба ҷаҳониён малакаву маҳорати худ ва гузаштагони худро муаррифӣ намоянд.
Муфассал ...
Дар бораи мо
Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупо муассисаи навтаъсиси илмӣ-тадқиқотӣ буда, он бо Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 28 октябри соли 2016 №466 дар сохтори Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ташкил шудааст. Институти мазкур ягона муассисаи илмиест, ки ба омӯзиши сиёсат, иқтисоди ҷаҳон, афкори иҷтимоӣ, забон, адабиёт, таърих, ҷунбишҳои динию идеологӣ ва сиёсӣ, низоъҳои минтақавӣ дар кишварҳои Осиё, Аврупо ва Америка машғул мебошад.
Самтҳои ҳамкорӣ
- таҳқиқ ва таҳлили масъалаҳои вобаста ба сиёсат, иқтисодиёт, иҷтимоиёт, тамаддун, фарҳанг ва забони кишварҳои хориҷӣ аз нигоҳи илми муосир;
- омӯзиши масъалаи рушди иҷтимоӣ-сиёсӣ, сохтори идоракунӣ, сисёсати инноватсионии давлатҳои хориҷӣ;
- ташкили конференсияҳои илмӣ, семинарҳо ва мизҳои мудаввар дар мавзӯъҳои гуногун;
- ташкили курсҳои кӯтоҳмуддат ва дарозмуддати забономӯзӣ.