Санаи 24 сентябр 2025 дар толори Китобхонаи миллии Тоҷикистон бахшида ба 700-солагии Ҳофизи Шерозӣ  дар мавзуи «Ҷойгоҳи маънавӣ ва маърифатии осори Ҳофизи Шерозӣ дар фарҳангу забон ва адабиёти ҷаҳон. Аз Порис то Душанбе» конференсияи байналмилалӣ баргузор гардид. Конференсия бо сухани ифтитоҳии  президенти АМИТ  муҳтарам Қобилҷон Хушвақтзода оғоз намуд. Ӯ доир ба мақому манзалати Ҳофизи Шерозӣ, таҳқиқу пажуҳиш ва нашри девони ӯ  суханронӣ карда, таъкид кард, ки Конференсияи байналмилалии мазкур бо дастгирии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, махсусан бо ташаббуси бевоситаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баргузор мегардад.  Дар конфронси мазкур  илова аз  донишмандони Тоҷикистон меҳмонон аз   Эрон, Олмон, Афғонистон ва дигар кишварҳо иштирок карда, сухаронӣ  намуданд.  Иштирокдорон намоиши нусхаҳои хаттии девони Ҳофизро тамошо карданд.

        Бояд қайд кард, ки Ҳофизи Шерозӣ бузургтарин шоири ғазалсаро  буда, дар таърихи адабиёти  тоҷику  форс мақоми баланд дорад. Бо гузашти чанд аср ғазалиёти дилкашаш то ба имрӯз ҳамрозу ҳамрадифи мардумони гуногунқавму гуногунфарҳанг боқӣ мондааст.

        Ёдовар мешавем, ки 11 июни соли равон дар қароргоҳи ЮНЕСКО, дар шаҳри Парижи Фаронса бо ибтикори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва анҷумани «Рӯдакӣ» дар ҳамкорӣ бо ЮНЕСКО таҳти унвони «700 сол бо Ҳофиз» конференсияи байналмилалии илмӣ баргузор гардид.

         Баррасии маърузаҳои илмӣ давоми рӯз  идома ёфта, дар бахшҳои натиҷагирӣ  шуд. Муаллифи сатрҳо   дар ҳайати даҳ нафари Институти омӯзиши масъалаҳои давлтаҳои Осиё ва  Аврупои  АМИТ дар кори ин конфронс иштирок  дошта,  бо шахсият ва осори Ҳофиз  бештар ошно шуд.

        Дар ҳамоиш бо олимону муҳаққиқон аз кишварҳои гуногун шинос гардида, аз андешаҳои онҳо мустафид гардидем.

Гуфта мешавад, ҳадаф аз чунин ҳамоишҳо арҷгузорӣ ба шахсияти шоир ва муаррифии мероси адабии ӯ дар сатҳи ҷаҳонӣ мебошад.

Ба  ин муносибат мақола дар шакли фишурда ба  дӯстдорони  Ҳофиз  пешкаш  мегардад.

        Ҷумҳурии Тоҷикистон бо дарёфти Истиқлолият ва эҷоди мактаби сулҳофаринӣ ва сиёсати созандаи Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар суботи кишвар ва рушди равобити фарҳангу иқтисоди миллӣ бо ҳамаи кишварҳову созмону форумҳои минтақавиву фароминтақавӣ ба таври ҳасана  роҳандозӣ намуда, ҳамкориҳояшро пайваста идома  медиҳад.

         Бояд қайд кард, ки рушди муносибатҳо ва ҳамгироии минтақавӣ ва фароминтақавӣ дар раванди рушди он байни кишварҳои аз масъалаҳои меҳварӣ ба ҳисоб рафта, дар партави «Стратегияи миллии рушди кишвар барои давраи то соли 2030» дар Тоҷикистон тадриҷан амалӣ мегардад. Каромату шаҳомат ва ҷасорату матонати тоҷикон дар даврони соҳибистиқлолии кишвар дубора эҳё гардид, ки заминаҳои асосиашро эҷоди ҳамгироиву сулҳу ваҳдат ташкил медиҳад.Бо ҳамин роҳ ин миллат тавонист аз худогоҳиву худшиносӣ кор гирифта, ба сӯйи қуллаҳои олӣ давлатдориашро идома диҳад.Ба ҳамин тариқ, миллат дар натиҷаи талошу заҳматҳои шабонарӯзии Роҳбари дилсӯзу меҳрубон ва мардуми бонангу номус дар сояи дарахти амну субот бо осоиштагӣ умр ба сар мебарад.Ин талошу муборизаҳо сабаби равобити ҳасанаи кишвар бо ҳамаи мамлакатҳои дунё ҳамчун давлати комилҳуқуқи узви ҷомеаи ҷаҳонӣ шуд. Дар ҳақиқат, фарҳанги сулҳу ваҳдати миллии тоҷикон падидаи беназир мебошад, ки дар натиҷаи он 27-уми июни соли 1997 дар шаҳри Москва Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расид ва саҳифаи созандагии навин дар кишвар оғоз гардид.

         Бо чунин ташаббусу тадбир тоҷикон мактаби сулҳофариниро бунёд карданд, ки чун намуна ва мисоли ибратбахш барои дигар мамолики дунё пазируфта шуда, ҷойгоҳу мақоми он дар барномаҳои сулҳофаринии Созмони Милали Муттаҳид аз нодиртарин таҷрибаи сулҳи ҷаҳонӣ то ба имрӯз боқӣ мондааст.

         Мавриди зикр аст, ки фаслҳо бо аслияти табиию ивазшавиҳо ва санаю моҳу рӯзҳо бо таърихномаю таърифномаҳои худ барои беҳбудию беҳзистии инсоният чун санади тақдирсоз гардиш менамоянду то ҳастии онҳо хизмат менамоянд. Ҳамин тариқ, баҳори соли 2025 бо авҷи шукуфоӣ, насими накҳатовар, айни ривоҷу равнақи кор ворид шуда, нахустин қадамаш бо истиқболи фотеҳаи неки модарон оғоз шуда, аз пайки Наврӯз хабар медиҳад, ки аз замонҳои хело куҳан ба мерос мондааст. Бо вуруди соли 2025  аз санаи камоли умри Ҳофизи Шерозӣ 700  сол  пур мешавад.  

         Бешак адабиёт ва шинохту муаррифии адибони бузурги он чун ситораҳои дурахшон, ки вуҷудашон саршор аз муҳаббат, меҳр, каромат, шарофат ва латофат мебошад, барои башарият чун чароғи роҳнамо роҳнамо ҳастанд. Зеро онҳо бо равшаниву ҷазабаҳои адабӣ ва забонӣ чун сармояҳои нодире мебошанд, ки барои инсоният ҳаёти дурусту комилро нишон дода, ҳамчун дарахти пурсамар онро тарбият намуда дар ҷаҳон хуррамӣ меоваранд.

         Дар мақола бештар ба нақши  ин марди камоли адабу сухан дар ташфиқу тарғиби инсондӯстиву инсонгароӣ  ва эҷоди ҷомеаи сулҳу суботу созандагӣ дар асоси далелу санадҳои илмӣ таваҷҷӯҳ дода мешавад. Ба ибораи дигар, "Бузургон шиносанд қадри бузургон" масалест, ки ишора ба он мекунад, ки "қадри зар заргар шиносад, қадри ҷавҳар ҷавҳарӣ".  Барои аҳли адабу ақвому ҷаҳон, аз ҷумла тоҷикон ифтихор ва шарафмандист, ки ин миллат аз  дорои фарзонагони адабу фарҳанг буд ва ҳаст, ки таърих онҳоро ҳеҷгоҳ фаромӯш нахоҳад кард ва набояд кунад. Зеро онҳо касоне буданд, ки бо доштани фасоҳату фаросати олии худ тамаддун ва забону адабу фарҳангро ба авҷи камол расонида баҳри созандагии ҷаҳониён саҳми  сазовор гузошта, чун ситораи тобон бо осори гаронбаҳои худ то ба имрӯз наслҳоро баҳри зиндагии солиму созанда дар меҳвари дӯстиву ҳамзистӣ  роҳнамоӣ мекунанд. 

         Профессори тоҷик Абдунабӣ Сатторзода дар мақолаи худ зери унвони “Шоири шоирони асрҳо ва наслҳо” нақши забону адабиёти форсу тоҷик ва аҳли адаби онро, аз ҷумла Ҳофизи Шерозиро мавриди баррасӣ қарор дода ишора мекунад, ки “вақте ки имрӯз ба пасманзари таърихи чандинҳазорсолаи адабиёти гузашта ва муосири форсии тоҷикӣ нигоҳ мекунам ва намояндагони барҷастаи онро як-як пеши назар меоварам, ин адабиёти мондагор мисли силсилакӯҳи тӯлонӣ ва намояндагони нобиғааш монанди қуллаҳои осмобӯси он менамояд”[1,5].

         Ба андешаи ӯ қуллаҳои Рӯдакӣ, Фирдавсӣ, Хайём, Носири Хусрав, Низомӣ, Мавлавӣ, Саъдӣ, Ҳофиз, Камоли Хуҷандӣ, Ҷомӣ, Бедил, Аҳмади Дониш, Садриддин Айнӣ, Лоҳутӣ, Мирзо Турсунзода, Сотим Улуғзода, Лоиқ Шералӣ, Иқбол, Халилуллоҳи Халилӣ, Нодири Нодирпур, Фурӯғи Фаррухзод, Симини Беҳбаҳонӣ, Маҳмуди Давлатободӣ ва дигарон аз замин ба само сар кашидаанд ва аз дуриҳои дур аз вуҷуди бузургвори худ гувоҳӣ дода,  қуллаи Шамсиддин Муҳаммад Ҳофизи Шерозӣ яке аз баландтаринҳо ба шумор меравад.

         Тибқи ишораи профессор Абдунабӣ  Сатторзода бо шаҳодати аввалин ношир ва муҳаққиқи Девони Ҳофиз Муҳаммади Гуландом, ки аз дӯстони наздик ва ҳамзамонони шоир буд, «равоҳили ғазалҳои ҷаҳонгираш дар аднои муддате ба ҳудуди ақолими Туркистон ва Ҳиндустон расида ва қавофили суханҳои дилпазираш дар ақалли замон ба атрофу акнофи Ироқайн ва Озарбойҷон кашида..».

         Бешак арзишҳои инсондӯстӣ, сулҳофаринӣ ва таҳаммулпазирии шоир рамзу намодеанд, ки забону адабу маърифату маданиятро парварида, чун ганҷи бебаҳо ба насли башар озодагӣ, боифтихор будан ва аз душманиву  разолат  канора гирифтанро меомӯзонад.

        Дар байни ин ситорагони адаб боз касоне буданд, ки бо истифода аз неруи сухан инсондӯстиву сулҳу созандигиро ба ҳамаи аҳли башар ташвиқу тарғиб намуда, ҳамеша муқобили зулму ситам буда, озодигиву озодандешиву оромиро дӯст медоштанд. Дар мисоли ин метавон Ҳофизи Шерозро масал зад, ки то имрӯз меҳру муҳаббат ва кӯмакҳои башардӯстии ӯ дар таърих сабт аст.

         Ҳофизи Шерозӣ дар минтақаи Шерози Эрони имрӯза ба дунё  омада,  номи аслиаш Шамсиддин ва тахаллусии  шоириаш Ҳофиз мебошад. Падараш  Муҳаммад  ба порчафурӯшӣ машғул мешуд, вале бо амри тақдир зуд  вафот мекунаду Шамсиддин хурдсол бо модар ятим монда маҷбур мешавад то барои идомаи зиндагӣ  ба худ роҳ пайдо кунад. Ҳамин тариқ, бо машварати модар дар нонвоӣ шогирд истода, бозёфтҳояшро барои зиндагӣ, модар, мактаб ва хайру саховат ба бенавоён тақсимбандӣ менамояд. Ин аз он гувоҳӣ медиҳад, ки Ҳофиз аз овони ҷавонӣ ғамхори модар буда, бо меҳнати дасти худ ранҷу  машаққатҳои зиндагиро паси сар карда, пайваста таҳслили илм намудааст. Чунин хислатҳои ҳамида ӯро мушфиқу мунсифу мукрими наслҳову васлгарӣ инсонҳо гардониданд. Ҳамин тариқ, аз даврони ҷавонӣ то охирон лаҳзаҳои ҳаёти худ ғазалҳову шеърҳо дар васфи дӯстиву барорбариву бародарӣ гуфта, рафтору гуфтору кирдорҳои ғайриинсонии замонашро маҳкум карда, пайваста зиддият нишон додааст. 

         Мавриди зикр аст, ки чун шоир фаъолияти эҷодияш  оғоз намуда, Ватан ва инсондӯстиро чун пояҳои асосии худшиносӣ медонисту  дар шеъру ғазалҳояш мудовим тарғибу ташвиқ мекард.

         Арзиши мақому мартабаи инсондӯстӣ ва ҳомии башар дар он ҷомеа бештар ҳувайдо мегардад, ки   рафтору хислатҳои зишту нописанд ба монанди разолату адоват, иғвову туҳмат ва носипосиву ноинсофиву ноадолатӣ ҳукмрон бошад.  Густариши адовату ноадолатӣ ва чашмпӯшӣ аз ҳимояи ҳуқуқи мазлумону бечорагон  Ҳофизро пайваста безобитаву беқарор намуда, тамоми вуҷудашро барои раҳоӣ ва пешгирӣ аз ин одатҳои бад бахшида бо як раҳму дилсӯзӣ ва меҳрубонӣ дар зери садои “Дарахти дӯстӣ биншон...” тасвирбардорӣ карда халқиятҳоро ба тарафи озодии ҳақиқӣ роҳнамоӣ менамояд. Ҳамин буд, ки бо эҷоди ғазали машҳураш “Дарахти дӯстӣ биншон...”  яке аз машҳрутарин шоирон  гаршт. Ба  хусус байтҳои якум, сеюм ва панҷуми ғазал вирди забони мардуми завқманд гаштаанд, ки дӯстиву рафоқат, ғанимат донистани суҳбати ёрону бародарон, ғанимат шуморидани лаҳзаҳои гуворои умр тарғибу талқин намудаанд[2,36-39]. Барои мисол:

Дарахти дўсти биншон, ки коми дил ба бор орад,

Ниҳоли душмани баркан, ки ранҷи бешумор орад.

        Ҳамин муҳаббату меҳрубонияш буданд, ки имрӯз чун шоири ғазалсарои сулҳу амонӣ ва дӯстии халқҳо ном бароварда, дар олам чун мунодии ҷаҳони безулму беҷангу хунрезӣ, ҷаҳони инсонпарвар ва хоҳони хушбахтӣ эътироф кардаанд.

        Бо ҳамин андешаҳои инсондӯстиву азму иродаи матин Ҳофиз вориди саҳнаи муборизаҳо шуда, ба аҳли башар паёми сулҳу оромиро ироа намуда, таъкид менамояд, ки бо ҳамин роҳу равиш метавон тухми ҷаҳлу ҷангро решакан карду ба дили мардум  роҳ пайдо кард.

         Ҳамин  тариқ, қаҳрамонони Тоҷикистон хусусан Садриддин Айнӣ, Бобоҷон Ғафуров, Мирзо Турсунзода ва Эмомалӣ  Раҳмон дар партави  андешаҳои солиму  созандаи Ҳофизи бузургвор тарбият  ёфта,  миллати худро баҳри фардои нек  роҳнамоӣ  карданд. 

         Ин паёми сулҳу озодӣ дар ҳоле садо медиҳад, ки мардумони баъзе аз манотиқи олам зери садоҳои тубу туфанг ва чанкҳои вирусмонанди ҷангӣ қарор доранд. Бояд зикр кард, ки афроди зиёде аз ҷумла пиронсолону хурдсолон зери зулму ситами тиру туфанги даҳшатафканону муҳоҷимон қарор гирифта, замину гулу булбулу обу ҳавои табиат ҳама ба хоку хун табдил шуда истодаанд.

         Марому мақсади аслии Мирзо Турсунзода ба мисли Ҳофизи бузургвор ҳимоя ва риояи ҳуқуқи мардумони мазлуму бечора мебошад, ки зери чархаи зулму ҷаҳолат ва бераҳмии ғосибону истеъморгарону муҳоҷимону даҳшатфканон қарор мегиранд.

          Дар воқеъ вазъияти ҷаҳон куллан дигаргун шуда, имкони аз нав тақсимбандии он вуҷуд дошта, дорои ғояҳои мутафовитест, ки ҳар як бо дидгоҳи худ чархиши айёмро шарҳу тавзеҳ медиҳанд.  Ҳамаи ҷаҳонро ваҳшату даҳшат фаро гирифтаст, ки таҳдиду хатарҳои пай дар пай мардуми сайёраро хатару ноамниҳо фарогирифтааст. 

          Шоири тоҷик Исмоил Зарифӣ забону мафҳуми Ҳофизро аз волояти адабии ӯ дониста, ишора мекунад, ки бо дарки дурусти шеърҳои ӯ метавон ҷомеаи солиму созандаро эҷод карда таъкид мекунад, ки “биёед шеър аз Ҳофиз бихонем…тавсия медиҳад[3].

          Дар ин зимн, машварату мулоқотҳои судманди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон заминаҳоро дар ин бахш бештар фароҳам сохта, шомили нуктаҳои муҳимми давлатдорӣ, сулҳу созандагӣ ва ваҳдату дӯстӣ буда, дар дарки масоили мубрам, шинохти шахсиятҳо, макону маросимҳои муҳиму таърих бо назардошти манофеи иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва маънавии аҳолии мамлакат ва ҷаҳон бештар мавриди таваҷҷӯҳ қарор гирифта, амалӣ мегарданд. Ҷаҳони имрӯза ё ба ибораи дигар “ҷаҳонишавӣ” ба роҳу равандҳои муосири худ дар гирдоби масоили печида, аз ҷумла бархӯрди фарҳангу тамаддунҳо, тафриқаву низоъҳои диниву мазҳабӣ, густариши бесобиқаи терроризму экстремизм, ва корбурди «сиёсати дугона» нисбат ба гурӯҳҳои ифротгаро дар гирифт қарор дошта, василаи истифодаи қувваҳои гуногуни манфиатхоҳ гардидааст. Роҳбарону донишмандонро лозим аст, то барои дарки дуруст ва ҷилавгирӣ аз хавфу хатароти он пайваста ҷидду ҷаҳд намуда, насли навраси худро дар партави хирад тарбият намоянд.

           Ҳамин тариқ, паёму мулоқотҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мавриди таваҷҷуҳи бештари давлату миллатҳо қарор гирифтааст. Бояд қайд кард, ки масоили мубрами аҳли сайёраро Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бори дигар мавриди таваҷҷӯҳи хос қарор дода, 23 сентябр соли 2024 зимни суханронӣ дар Ҳамоиши Оянда-и СММ дар шаҳри Ню-Йорки Иёлоти Муттаҳидаи Амрико пешниҳод намуданд, ки тавассути қатъномаи махсуси Созмони Милали Муттаҳид «Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда» қабул карда шавад.

           Ҳамин тавр, бо эҷоди мактаби сулҳу салоҳу созандагӣ Тоҷикистон мақом  пайдо карда, ба яке аз амнтарин кишвар табдил ёфт. Тоҷикистону мардумони он чун кишвари сулҳофарину созанда, диёри фарзонагони илму адабу тамаддуну маърифат, макону манбаи кӯҳҳои осмонбӯсу обҳои тозаву чашмаҳои мусаффо шинохта шуда машҳури ҷаҳон гашт.

           Бо ҳамин азму иродаи матин Президенти Тоҷикистон дар Ҳамоиши СММ  сӯханронӣ намуда, бори дигар ба мардуми олам ва алалхусус Осиё паёми сулҳу оромиро расонида, таъкид кард, ки фақат тавассути силоҳ метавон тухми ҷаҳлу ҷангу нафратро решакан карда, ғолибиятро ба даст овард.

           Мақсаду мароми аслии Президент ҳимоя ва риояи ҳуқуқи мардумони мазлуму бечора мебошад, ки зери чархаи зулму ҷаҳолат ва бераҳмии ғосибону истеъморгарону муҳоҷимону даҳшатфканон қарор мегиранд.

           Ин ҳамаро Президенти Тоҷикистон ва мардуми заҳматкаши он дар доираи мактаби сулҳу созандагӣ саривақт дарк карда, ҷаҳониёнро аз муаммоҳои сохта огоҳӣ медиҳанд.

           Роҳбарияти кишвари Тоҷикистони навин бо мактаби сулҳофарин ва ташаббусҳои созанда такмилдиҳандаи андешаҳои башардӯстии Ҳофиз ва дигар бузургони адабу хирад буда, пайваста дар пайёму пешниҳод аз хираду ҳимояи инсоният зери шиори "Бани одам аъзои якдигаранд" кор гирифта, пайваста талош менамояд, то сулҳу созандагӣ ва дӯстиву ҳамсоягӣ ҳифз гардида, аҳоли ҷаҳонро аз хатару таҳдидҳо муштаракона наҷот дод, ки қарзи имонӣ ва рисолати башарӣ маҳсуб мебошад. Ба қавли Президенти Тоҷикистон «Вақти он расидааст, ки мо аз иқдоми муассир барои тақвияти нақши асосии Созмони Милали Муттаҳид дар ҳалли низоъҳо ва барқарорсозии сулҳу субот дар сайёра кор бигирем».

Мирсаид РАҲМОНОВ

ходими калони илмии

Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

1.Шарифмурод Исрофилниё. Ҳофизи Шерозӣ. Девон. – Душанбе: «Адиб». -2015. -С.480

2. Саъдиев Садрӣ, Самадов Абдусалом. Адабиёт: Китоби дарсӣ барои донишомӯзони синфи 6-уми мактабҳои таълими миёнаи умумӣ.-Тошканд.: “Sharq”.2017-240 c.

3. Исмоил Зарифӣ.  Саҳифаи Исмоил Зарифӣ's post https://www.facebook.com/groups/1866592726749495/posts/5170164713058930/ [санаи  муроҷиат: 20 март 2025]