Ба истиқболи Рӯзи дониш  ва дарси Сулҳ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон

       Дар ҷаҳони муосир, ки бо суръати баландтарини рушди технологӣ ва ҳамгироии иқтисодӣ муайян гардидааст, дониш ҳамчун моликияти асосии стратегӣ ва пешрафти ҳар як миллат ба ҳисоб меравад. Рӯзи дониш, ки ҳар сол дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷашн гирифта мешавад, на танҳо ҳамчун ҷашни анъанавӣ, балки ҳамчун рӯзи таҷдиди ӯҳдадориҳои миллӣ дар соҳаи илм ва маориф ба ҳисоб меравад.

       Барои ҷамъияти тоҷик, ки дорои анъанаҳои ғании илмӣ ва фарҳангии ҳазорсола мебошад, ин рӯз аҳамияти махсус дорад. Дар шароити муосир, ҳангоме ки давлатҳо барои мақоми худ дар фазои ҷаҳонии илму дониш рақобат мебаранд, баррасии масъалаҳои марбут ба рушди илму маориф дар кишварамон зарурати воқеӣ пайдо мекунад.

        Мақсади ин мақола таҳлили нақш ва аҳамияти Рӯзи дониш дар рушди ҷамъияти тоҷик, омӯзиши фаъолияти муассисаҳои илмӣ ва пешниҳоди роҳҳои мутақобила барои беҳтар намудани сифати таҳсилот дар оянда мебошад.

       Дониш дар низоми арзишҳои миллии тоҷик ҳамвора мақоми олӣ дошта, он дар осори бузургони адабиёти форсу тоҷик, аз ҷумла Абуалӣ ибни Сино, Рӯдакӣ, Фирдавсӣ ва боқӣ ҳамаи шуарову удабо инъикос ёфтааст, ки донишварӣ ва донишмандиро ҳамчун сифатҳои олитарини инсонӣ арзёбӣ мекарданд. Дар замони муосир низ дониш ҳамчун асоси рушди миллӣ ва омили таъминкунандаи мустақилияти воқеии давлат эътироф шудааст.

        Алоқаи мустақими байни дониш ва рушди иқтисодӣ-иҷтимоии кишвар дар таҷрибаи давлатҳои пешрафта ба исбот расидааст. Тадқиқоти Бонки Ҷаҳонӣ нишон медиҳад, ки давлатҳое, ки дар соҳаи илм ва технология сармоягузории зиёд мекунанд, дар муддати кӯтоҳ ба натиҷаҳои назаррас дар бахши иқтисодиёт ноил мешаванд. Барои Тоҷикистон, ки дар марҳалаи рушди иқтисодии интенсивӣ қарор дорад, ин масъала аҳамияти махсусро касб мекунад.

       Дониш ҳамчунин нақши калидиро дар ҳифзи ҳувияти фарҳангӣ ва маънавии миллат мебозад. Дар шароити равандҳои ҷаҳонишавӣ ва таъсири фарҳангҳои бегона, дониш дар бораи таърих, забон, анъанаҳо ва арзишҳои миллӣ омили муҳими таҳуим бахшидани рӯҳияи ватандӯстӣ ва таҷдиди худшиносии миллӣ маҳсуб меёбад. Аз ин рӯ, Рӯзи дониш на танҳо ҷашни дастовардҳои илмӣ, балки рӯзи таъкиди ҳувияти миллӣ ва анъанаҳои илмии мо мебошад.

       Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон (АМИТ) ҳамчун маркази асосии илмӣ- тадқиқотӣ дар кишвар нақши муҳимро дар рушди дониш ва тарбияи кадрҳои соҳаҳои гуногуни илмӣ дорад. Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупо, ки дар таркиби АМИТ фаъолият намуда, ба масъалаҳои ҳамкорӣ ва муносибатҳои Тоҷикистон бо давлатҳои минтақа таваҷҷуҳи махсус дорад. Дар доираи фаъолияти институт тадқиқоти мухталиф дар бахшҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии муносибатҳои байналмилалӣ ба амал омада, натиҷаҳои он дар маҷаллаҳои илмии дохилӣ ва хориҷӣ нашр мешавад.

       Донишгоҳҳои кишвар низ дар раванди рушди дониш саҳми арзанда доранд. Донишгоҳи миллии Тоҷикистон ва дигар муассисаҳои олии таҳсилот на танҳо дар тарбияи мутахассисон, балки дар тадқиқоти илмӣ низ фаъолона иштирок мекунанд. Бо таъсиси марказҳои тадқиқотӣ дар донишгоҳҳо ва ташкили лоиҳаҳои муштараки илмӣ бо муассисаҳои хориҷӣ заминаҳо барои рушди дониш дар кишвар мустаҳкам карда мешаванд.

       Ҳамкориҳои илмии байналмилалӣ, хусусан дар минтақаи Осиё ва Аврупо, яке аз самтҳои устувории кории институтҳои илмии мо мебошад. Дар чор соли охир зиёда аз 20 лоиҳаи илмии байналмилалӣ бо иштироки олимони тоҷик ба амал омадааст, ки натиҷаи онҳо дар конференсияҳои илмии байналмилалӣ пешниҳод гардидааст. Ин ҳамкориҳо на танҳо барои баланд бардоштани сатҳи тадқиқоти илмӣ, балки барои таъмини ҳамгироии мутақобилаи Тоҷикистон ба фазои илмии ҷаҳонӣ низ аҳамияти зиёд доранд.

       Анъанаҳои ҷашни Рӯзи дониш дар Тоҷикистон дар таркиби чорабиниҳои гуногун, аз маҳфилҳои илмӣ дар мактабҳо то конференсияҳои байналмилалӣ дар донишгоҳҳо, амалӣ мешаванд. Ин чорабиниҳо фурсати муносибу босазоро баҳри пайвастани намояндагони наслҳои гуногун дар баҳси масъалаҳои илмӣ ва маорифӣ фароҳам меоранд.

       Дар муассисаҳои илмӣ ва донишгоҳҳо дар ин рӯз симинарҳо, конференсияҳо ва нишастҳои илмӣ ташкил мешаванд, ки дар онҳо натиҷаҳои охирини тадқиқот пешниҳод ва масъалаҳои мубрами илм муҳокима мегарданд. Барномаҳои махсус дар радио ва телевизион нашр мешаванд, ки дар онҳо олимон ва мутахассисон дар бораи дастовардҳои илмӣ ва роҳҳои рушди дониш сӯҳбат мекунанд.

       Ҳамоиши китобхонон ва истифодабарандагони нашрияҳои илмӣ низ ҷузъи ҷудонашавандаи барномаи Рӯзи дониш мебошанд. Китобхонаҳо ва марказҳои илмӣ маърузагузориҳо, маҳфилҳои адабӣ ва мулоқотҳоро бо нависандагон ва олимон ташкил мекунанд, ки барои мардум имконоти фарованро барои шинос шудан бо навгониҳои соҳаи илм ва адабиёт фароҳам меорад.

       Нақши ҷамъият дар тарғиби дониш аҳамияти махсус дорад. Оилаҳо, муассисаву ташкилотҳои ҷамъиятӣ тавассути иштироки фаъолона дар чорабиниҳои Рӯзи дониш ба эҳёи анъанаҳои миллии донишпарварӣ мусоидат мекунанд. Барпо намудани хонаҳои илм дар маҳаллаҳо, ташкили китобхонаҳои хонаводагӣ ва дастгирии моддии донишҷуён аз ҷониби ҷамъият нишонаҳои муҳими ҳамдардии мардумӣ нисбат ба илму дониш мебошад.

Роҳҳои рушди илму дониш дар дурнамо

       Чолишҳои муосир дар соҳаи маориф ва илм якҷоягӣ ва ҳамгироии аъзои ҷомеаро барои ҳалли онҳо тақозо мекунад. Яке аз масъалаҳои асосӣ ин маҳдудияти дастрасии олимони ҷавон ба манобеи маълумотии илмии ҷаҳонӣ мебошад. Дар ин самт таъсиси шабакаи электронии китобхонаҳо, дастрасии ройгон ба базаҳои маълумотии илмии байналмилалӣ ва таҷҳизонидани муассисаҳои илмию таълимӣ бо интернети пурсуръат аз заруриятҳои аввалиндараҷа мегарданд.

       Барои беҳтар намудани сифати таҳсилот пешниҳод карда мешавад, ки системаи арзёбии муассисаҳои таҳсилот такмил ёфта, стандартҳои байналмилалӣ дар ин соҳа ҷорӣ карда шаванд. Ташкили дастгирии молиявӣ барои донишҷуёни лаёқатманд низ яке аз роҳҳои муҳими ҳавасмандӣ ба таҳсил ва тадқиқот мебошад.

       Нақши технологияҳои нави рақамӣ дар таълим ва илм дар шароити муосир ғайридаркорӣ аст. Истифодаи системаҳои таълими электронӣ, технологияҳои виртуалӣ дар тадқиқот ва истифодаи зеҳни сунъӣ дар таҳлили маълумотҳои илмӣ метавонанд самаранокии раванди омӯзишро чанд маротиба зиёд кунанд. Аз ин лиҳоз тайёр кардани мутахассисони касбӣ дар соҳаи технологияҳои иттилоотӣ ва рушди инфрасохтори рақамӣ дар муассисаҳои илмӣ масъалаҳои стратегӣ ба ҳисоб мераванд.

Хулоса

       Рӯзи дониш дар Ҷумҳурии Тоҷикистон на танҳо рӯзи эҳтироми анъанаҳои илмии ниёгон, балки рӯзи таҷдиди ӯҳдаҳои мо дар пеши ояндаи фарзанданамон мебошад. Дар шароите ки дониш ҳамчун омили асосии рақобатпазирии милалҳо дар арсаи ҷаҳонӣ эътироф гардидааст, таваҷҷуҳи ҷиддӣ ба рушди илм ва маориф зарурати замон аст.

       Академияи миллии илмҳо, донишгоҳҳо ва дигар муассисаҳои илмӣ-тадқиқотӣ дар ин роҳ нақши пешбаранда доранд ва бояд барои мустаҳкам намудани мақоми илмии Тоҷикистон дар минтақа ва ҷаҳон кӯшишҳои азими худро ба харҷ диҳанд. Ҳамкориҳои байналмилалӣ дар соҳаи илм, татбиқи технологияҳои нав дар таълим ва беҳтар намудани шароити корӣ барои олимон ва муҳаққиқон самтҳои аввалиндараҷаи ин фаъолият мебошанд.

       Дар ниҳоят, зарур аст қайд кард, ки рушди илм ва дониш на танҳо масъалаи давлат, ё муассисаҳои илмӣ, балки вазифаи ҳамаи аъзои ҷамъияти мост. Ҳар як нафар метавонад тавассути арҷгузорӣ ба дониш ва донишмандон, дастгирии таҳсилоти фарзандон ва иштироки фаъолона дар ҳаёти илмии ҷамъият саҳми худро ба ин кори муқаддас гузорад.

       Рӯзи дониш бешубҳа ҳар сол барои мо фурсати арзишманде барои таҳлили дастовардҳо, муайян кардани камбудиҳо ва банақшагирии роҳҳои рушд дар соҳаи илм ва маориф мебошад. Бо равона намудани заҳматҳои муштарак ба ин самт, мо метавонем мутмаин бошем, ки Тоҷикистон мақоми шоистаашро дар ҷомеаи илмии ҷаҳон ишғол хоҳад кард.

ЮСУФҶОНОВ Фаридун Муҳаммадиевич

номзади илмҳои сиёсӣ

ходими пешбари илмии шуъбаи ШМА ва Канадаи

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои

Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон