Дар ҳошияи расидан ба ҳадафҳои “Солҳои 2025-2030  -

Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия”

   Ҳиндустон бо мероси ғании риёзӣ ва фалсафии худ, ки ба асрҳои пеш аз милод бармегардад, дар асри 21 ба яке аз марказҳои муҳими инноватсия дар соҳаи зеҳни сунъӣ (Artificial Intelligence, AI) табдил ёфтааст. Аз анъанаҳои риёзии қадим, ки асоси алгоритмҳои муосирро гузоштаанд, то экосистемаи пурқуввати стартапҳо, Ҳиндустон роҳи беназиреро дар рушди зеҳни сунъӣ тай кардааст.

   Таърихи риёзӣ дар Ҳиндустон ба асрҳои 5–6 пеш аз милод бармегардад, ки дар он риёзидонони бузурге чун Ариабҳата ва Браҳмагупта асосҳои алгебра, геометрия ва арифметикаро таҳия карданд. Ариабҳата бо муаррифии консепсияи сифр ва системаи даҳӣ дар китоби “Ариабҳатия” (499 милодӣ) саҳми бузурге дар рушди ҳисоббарории муосир гузошт. Дар асри 12, Бхаскара II дар “Сиддханта Широмани” алгоритмҳои мураккаберо барои ҳалли муодилаҳо пешниҳод кард, ки ба усулҳои муосири омӯзиши мошин (machine learning) шабоҳат доранд. Ба андешаи мо, ин дастовардҳо асоси назариявии алгоритмҳои зеҳни сунъии муосирро ташкил дода, ба тафаккури мантақӣ ва ҳисоббарории Ҳиндустон замина гузоштанд.

   Фалсафаи ҳиндӣ, аз қабили Веданта ва Няя, низ дар муносибат ба зеҳни сунъӣ нақши муҳим бозидааст. Веданта, ки ба огоҳӣ ва ягонагии ҳастӣ таъкид мекунад, ба мубоҳисаҳои муосир дар бораи огоҳии мошинҳо ва ахлоқи технология илҳом бахшидааст. Няя, ки ба мантақ ва таҳлили интиқодӣ тамаркуз мекунад, ба таҳияи алгоритмҳои дақиқ ва боэътимод мусоидат кардааст. Ба андешаи мо, ин анъанаҳои фалсафӣ ба Ҳиндустон имкон додаанд, ки равиши беназиреро дар ҳалли мушкилоти ахлоқии зеҳни сунъӣ пеш гирад, ки ба масъалаҳои иҷтимоӣ ва инсонмарказ нигаронида шудааст.

   Таҳқиқоти муосири зеҳни сунъӣ дар Ҳиндустон аз солҳои 1980 оғоз ёфт, вақте ки Институтҳои технологии Ҳиндустон (IIT) ва Донишгоҳи Бангалор марказҳои таҳқиқоти информатикаро таъсис доданд. Дар ин давра, Ҳиндустон аз пешрафтҳои ҷаҳонӣ, ба монанди лоиҳаи “Компютерҳои насли панҷум” дар Ҷопон, манша гирифт ва ба таҳияи системаҳои коршиносӣ ва коркарди забон шурӯъ кард. Таҳқиқот дар IIT Дели ба алгоритмҳои оптимизатсия ва шинохти намунаҳо нигаронида шуда буд, ки асоси барномаҳои муосири зеҳни сунъиро ташкил доданд.

   Дар солҳои 1990, бо рушди саноати нармафзор, ширкатҳои ба монанди Infosys ва Wipro ба истифодаи зеҳни сунъӣ барои таҳлили маълумот ва автоматикунонии равандҳои тиҷоратӣ шурӯъ карданд. Ҳамкориҳо бо донишгоҳҳои хориҷӣ, аз қабили MIT ва Оксфорд, ба интиқоли дониш ва таҳкими таҳқиқоти зеҳни сунъӣ дар Ҳиндустон мусоидат намуданд. Ба андешаи мо, ин давра барои Ҳиндустон марҳилаи муҳими гузариш ба бозори ҷаҳонии технология буд, ки заминаи экосистемаи стартапҳои муосирро гузошт.

   Дар асри 21, Ҳиндустон ба маркази муҳими стартапҳои зеҳни сунъӣ табдил ёфт, ки натиҷаи сармоягузориҳои хусусӣ, инфрасохтори рақамӣ ва нерӯи кории баландихтисос мебошад. Дар соли 2018, ҳукумати Ҳиндустон “Стратегияи миллии зеҳни сунъӣ” (AIforAll)-ро эълон кард, ки ба татбиқи зеҳни сунъӣ дар соҳаҳои тандурустӣ, маориф, кишоварзӣ ва идоракунии шаҳрҳо нигаронида шудааст. Ин стратегия ба афзоиши сармоягузории хусусӣ ба стартапҳои зеҳни сунъӣ мусоидат кард.

   Бангалор, ки “Силикон Водии Ҳиндустон” номида мешавад, ба маркази асосии стартапҳои зеҳни сунъӣ табдил ёфт. Баъзе аз стартапҳои пешсаф иборатанд аз:

-Haptik: Дар таҳияи чатботҳо ва ёрдамчиёни виртуалӣ барои тиҷорати электронӣ ва хидматрасонии муштариён пешсаф аст.

-Niramai: Аз зеҳни сунъӣ барои ташхиси саратони сина тавассути тасвирҳои гармидиҳӣ истифода мебарад, ки дар минтақаҳои рустоии Ҳиндустон муҳим аст.

-GreyOrange: Роботҳои муҷаҳҳаз бо зеҳни сунъиро барои автоматикунонии анборҳо таҳия мекунад, ки дар тиҷорати электронӣ талабот дорад.

Ширкатҳои бузурги технологии Ҳиндустон, ба монанди Tata Consultancy Services (TCS) ва Reliance Industries, низ ба зеҳни сунъӣ сармоягузорӣ карда, платформаҳоеро барои таҳлили маълумоти калон ва оптимизатсияи равандҳо таҳия мекунанд. Ба андешаи мо, ин экосистемаи стартапҳо на танҳо ба рушди иқтисодии Ҳиндустон, балки ба ҳалли мушкилоти иҷтимоӣ, аз қабили камбизоатӣ ва дастрасии маориф, мусоидат мекунад.

Ҳиндустон дар татбиқи зеҳни сунъӣ дар соҳаҳои мухталиф дастовардҳои назаррас ба даст овардааст:

-Тандурустӣ: Стартапи Qure.ai алгоритмҳоеро таҳия кардааст, ки тасвирҳои рентгениро барои ташхиси туберкулёз таҳлил мекунанд, ки дар минтақаҳои дурдаст муҳим аст.

-Маориф: Платформаи BYJU’S аз зеҳни сунъӣ барои пешниҳоди омӯзиши инфиродӣ ба миллионҳо донишҷӯён истифода мебарад, ки дастрасии маорифро афзоиш медиҳад.

-Кишоварзӣ: CropIn аз зеҳни сунъӣ барои таҳлили маълумоти иқлим ва хок истифода мекунад, то ба деҳқонон дар афзоиши ҳосил кумак кунад.

-Идоракунии шаҳрҳо: Дар шаҳрҳои донои Бангалор, зеҳни сунъӣ барои идоракунии ҳаракати нақлиёт ва оптимизатсияи захираҳо истифода мешавад.

Ба андешаи мо, ин дастовардҳо нишон медиҳанд, ки Ҳиндустон зеҳни сунъиро на танҳо барои пешрафти технологӣ, балки барои ҳалли мушкилоти иҷтимоӣ истифода мебарад, ки онро аз бисёр кишварҳои дигар фарқ мекунад.

Фарҳанги Ҳиндустон, ки ба таҳсилот ва гуногунрангии фарҳангӣ аҳамият медиҳад, ба рушди зеҳни сунъӣ мусоидат кардааст. Анъанаҳои фалсафии Веданта ва Няя ба мубоҳисаҳои ахлоқии зеҳни сунъӣ, хусусан дар бораи огоҳии мошинҳо ва таъсири технология ба ҷомеа, таъсир гузоштаанд. Веданта ба масъалаҳои ахлоқии марбут ба истифодаи зеҳни сунъӣ дар хидмат ба ҷомеа диққат медиҳад, дар ҳоле ки Няя ба таҳияи алгоритмҳои мантақӣ ва боэътимод мусоидат мекунад.

Гуногунрангии забонҳои Ҳиндустон (бо зиёда аз 22 забони расмӣ) ба таҳияи технологияҳои коркарди забон, ки забонҳои маҳаллиро дастгирӣ мекунанд, такони ҷиддӣ дод. Ба андешаи мо, ин гуногунрангӣ Ҳиндустонро ба маркази беназири таҳияи технологияҳои зеҳни сунъии фарогир табдил додааст, ки ба эҳтиёҷоти ҷомеаи гуногун мутобиқанд.

Сарфи назар аз пешрафтҳо, Ҳиндустон бо мушкилоти зерин рӯбарӯ аст:

-Нобаробарии иқтисодӣ: Дастрасии маҳдуд ба технология дар минтақаҳои рустоӣ татбиқи зеҳни сунъиро мушкил мекунад. Барои ҳалли ин, ҳукумат бояд сармоягузориро ба инфрасохтори рақамӣ дар деҳот афзоиш диҳад.

-Маҳдудиятҳои инфрасохтор: Набудани шабакаҳои устувори интернет ва таҷҳизоти муосир дар баъзе минтақаҳо ба рушди зеҳни сунъӣ монеа эҷод мекунад. Лоиҳаҳои давлатӣ ва хусусӣ метавонанд ин мушкилотро ҳал кунанд.

-Фирори мағзҳо: Бисёр мутахассисони зеҳни сунъӣ ба хориҷа, ба монанди Иёлоти Муттаҳидаи Амрико, муҳоҷират мекунанд. Барои нигоҳ доштани кадрҳо, Ҳиндустон бояд шароити мусоиди корӣ ва имтиёзҳои молиявӣ пешниҳод кунад.

Ба андешаи мо, бартараф кардани ин мушкилот ба Ҳиндустон имкон медиҳад, ки мавқеи худро ҳамчун пешсафи зеҳни сунъӣ дар сатҳи ҷаҳонӣ мустаҳкам кунад.

Ҳиндустон бо захираҳои инсонӣ, таърихи ғании риёзӣ ва экосистемаи стартапҳо потенсиали бузурге барои пешсафӣ дар зеҳни сунъӣ дорад. Стратегияи миллии AIforAll, гуногунрангии фарҳангӣ ва афзоиши сармоягузориҳо ба Ҳиндустон имкон медиҳанд, ки дар соҳаҳои тандурустӣ, маориф ва кишоварзӣ пешрафтҳои бештар ба даст орад. Ба андешаи мо, агар Ҳиндустон мушкилоти инфрасохтор ва фирори мағзҳоро ҳал кунад, он метавонад на танҳо маркази инноватсия, балки пешвои ахлоқии зеҳни сунъӣ дар ҷаҳон гардад.

Ҳиндустон аз анъанаҳои қадимии риёзӣ ва фалсафии Ариабҳата ва Бхаскара то экосистемаи пурқуввати стартапҳои муосир роҳи беназиреро дар рушди зеҳни сунъӣ тай кардааст. Мероси риёзӣ, таъсири фалсафаи Веданта ва Няя, инчунин сармоягузориҳо ва фарҳанги инноватсионӣ Ҳиндустонро ба яке аз пешсафони зеҳни сунъӣ табдил додаанд. Дастовардҳо дар соҳаҳои тандурустӣ, маориф, кишоварзӣ ва идоракунии шаҳрҳо нишон медиҳанд, ки Ҳиндустон зеҳни сунъиро барои ҳалли мушкилоти иҷтимоӣ истифода мебарад. Сарфи назар аз мушкилоти нобаробарии иқтисодӣ, маҳдудиятҳои инфрасохтор ва фирори мағзҳо, Ҳиндустон бо захираҳои худ потенсиали бузурге барои пешсафӣ дар ин соҳа дорад. Ин равиш на танҳо ба рушди технологии Ҳиндустон, балки ба беҳбуди сифати зиндагии мардум мусоидат хоҳад кард.

ҚУРБОНОВА ШИРИН

сарходими илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва

Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои

Осиё ва Аврупои АМИТ

доктори илмҳои таърих.