Дар ҳошияи  татбиқи Стратегияи муқовимат ба экстремизм ва терроризм дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2021-2025

      Ҷопон низоми ҳуқуқии мураккаберо барои муқовимат бо терроризм ва экстремизм таҳия намудааст, ки бо назардошти Конститутсияи Ҷопон (1947) ва стандартҳои байналмилалии ҳуқуқи инсон амал мекунад. Конститутсияи Ҷопон махсусан моддаи 21 озодии баён ва ҷамъомадро кафолат медиҳад, аммо ин озодиҳо дар сурати таҳдид ба амнияти ҷамъиятӣ маҳдуд карда мешаванд.

       Санади асосии танзимкунанда дар ин соҳа Қонуни пешгирии амалҳои террористӣ (2004) мебошад. Ин қонун ба пешгирӣ ва муқовимат бо амалҳои террористӣ, аз ҷумла маблағгузории терроризм нигаронида шудааст. Илова бар ин, Кодекси ҷиноятии Ҷопон (1907)  барои ҷиноятҳои марбут ба терроризм ва экстремизм, аз қабили ташкили амалҳои зӯроварона, ғасби ҳокимият ё паҳнкунии маводи радикалӣ ҷазои вазнин пешбинӣ мекунад.

      Дар соли 2017 дар Ҷопон Қонуни муқовимат бо ҷиноятҳои созмонёфта (Қонуни зиддиконспиративӣ) қабул кард, ки ба мақомот имкон медиҳад фаъолияти гурӯҳҳои созмонёфтаи ҷиноятиро, аз ҷумла онҳое, ки ба терроризм ва экстремизм алоқаманданд, назорат ва пешгирӣ кунанд. Ин қонун ба мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ваколат додааст, ки амалҳои тайёрӣ ба ҷиноятҳои вазнин, аз қабили терроризм таҳти назорат қарор гиранд. Ба андешаи олимони ҳуқуқшиноси Ҷопон ин қонунҳо барои таъмини амнияти миллӣ заруранд, аммо онҳо таъкид мекунанд, ки тавозун байни амният ва ҳуқуқи инсон бояд ҳифз карда шавад, то аз поймолшавии озодиҳои шаҳрвандон ҷилавгирӣ гардад.

      Ҷопон дар сатҳи байналмилалӣ фаъолона дар мубориза бо терроризм ва экстремизм иштирок мекунад ва узви якчанд созишномаҳои байналмилалӣ аст, аз ҷумла:

- Конвенсияи СММ оид ба пешгирии маблағгузории терроризм (1999).

- Конвенсияи Токио оид ба ҷиноятҳо дар ҳавопаймоҳои гражданӣ (1963).

- Эъломияи СММ оид ба чораҳои барҳамдиҳии терроризми байналмилалӣ (1994).

      Ғайр аз ин, Ҷопон дар доираи созмонҳои минтақавӣ, аз қабили Ассотсиатсияи Миллатҳои Осиёи Ҷанубу Шарқӣ (ASEAN) ва Форуми минтақавии ASEAN (ARF), бо кишварҳои дигар дар мубодилаи иттилоот ва таҳкими амнияти минтақавӣ ҳамкорӣ мекунад. Олимони Ҷопон таъкид мекунанд, ки ин созишномаҳо ба Ҷопон имкон медиҳанд, ки бо таҳдидҳои трансмиллӣ, аз қабили кибертерроризм ва маблағгузории созмонҳои террористӣ, муассиртар мубориза барад.

      Ҷопон таърихи начандон тӯлонии муқовимат бо терроризми дохилиро дорад, ки барҷастатарин мисолаш фаъолияти сектаи Аум Шинрикё дар солҳои 1990-ум аст. Пас аз ҳамла бо  гази заҳролудкунандаи “зарин” дар метрои Токио (1995) мақомоти Ҷопон чораҳои қатъиро барои пешгирии такрори чунин ҳодисаҳо андешиданд. Аз ҷумла:

- Назорати созмонҳои динӣ. Қонуни назорати созмонҳои динӣ (1995) ба мақомот имкон дод, ки фаъолияти созмонҳои динӣ, ки ба амнияти ҷамъиятӣ таҳдид мекунанд, маҳдуд кунанд.

- Таҳкими хадамоти иктишофӣ. Агентии миллии полис (NPA) ва Вазорати адлияи Ҷопон воҳидҳои махсусро барои мониторинги фаъолияти террористӣ таъсис доданд.

      Олимони ҳуқуқшиноси Ҷопон бар ин назаранд, ки ин чораҳо дар коҳиши хатарҳои терроризми дохилӣ муассир будаанд, аммо онҳо ҳушдор медиҳанд, ки назорати аз ҳад зиёд метавонад ба озодии дин зарар расонад.

      Дар солҳои охир Ҷопон ба пешгирии паҳншавии ғояҳои экстремистӣ дар интернет диққати махсус додааст. Қонуни амнияти киберӣ (2014) ба мақомот имкон медиҳад, ки фаъолияти онлайнро назорат кунанд ва мундариҷаи экстремистиро нест кунанд. Ширкатҳои технологии Ҷопон, аз қабили LINE ва Yahoo Japan, муваззафанд, ки бо мақомоти давлатӣ дар пешгирии паҳншавии маводи мамнӯъ ҳамкорӣ кунанд.

      Ба андешаи олимони Ҷопон, назорати киберфазо яке аз самтҳои муҳими муқовимат бо экстремизм аст, зеро интернет ба платформаи асосии паҳнкунии ғояҳои радикалӣ табдил ёфтааст. Онҳо пешниҳод мекунанд, ки технологияҳои пешрафта, аз қабили зеҳни сунъӣ барои муайян ва нест кардани мундариҷаи экстремистӣ бештар истифода шаванд.

      Ҷопон дар доираи созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ, аз қабили СММ ва ASEAN фаъолона бо кишварҳои дигар дар мубориза бо терроризм ва экстремизм ҳамкорӣ мекунад. Масалан, Ҷопон бо ИМА ва Австралия дар баргузории машқҳои муштараки зиддитеррористӣ иштирок мекунад ва иттилооти иктишофиро бо шарикон мубодила мекунад. Олимони Ҷопон таъкид мекунанд, ки ҳамкориҳои байналмилалӣ барои пешгирии хатарҳои трансмиллӣ, аз қабили маблағгузории терроризм, муҳим аст.

      Дар солҳои 2022–2025 Ҷопон якчанд парвандаи намоёни ҷиноятиро марбут ба терроризм ва экстремизм баррасӣ карда, ҷазоҳои гуногунро татбиқ намудааст:

1. 2022, Токио. Як шахс барои кӯшиши маблағгузории созмони террористии хориҷӣ тавассути интиқоли пул ба хориҷа ба 5 соли зиндон маҳкум гардид. Ӯ мувофиқи Қонуни пешгирии амалҳои террористӣ (2004) ҷавобгар дониста шуд.

2. 2023, Осака. Гурӯҳи иборат аз се нафар барои омодагӣ ба ҳамлаи террористӣ ба иншооти давлатӣ ба 7 соли зиндон маҳкум шуданд. Онҳо бо иттиҳоми ташкили амали террористӣ ва нигоҳдории маводи тарканда мувофиқи Кодекси ҷиноятии Ҷопон ҷавобгар дониста шуданд.

3. 2023, Хоккайдо. Як шахс барои узвият дар созмони террористии хориҷӣ ва ширкат дар омӯзишҳои низомӣ дар хориҷа ба 6 соли зиндон маҳкум гардид.

4. 2024, Фукуока. Ду нафар барои ташкили шабакаи пинҳонии маблағгузории терроризм ба 8 соли зиндон маҳкум шуданд. Онҳо бо истифода аз криптоасъор барои интиқоли пул ба созмонҳои мамнӯъ дастгир шуда буданд.

5. 2025, Токио. Як шахс барои таҳдиди анҷом додани амали террористӣ дар як маркази тиҷоратӣ ба 4 соли зиндон маҳкум гардид. Ӯ тавассути интернет паёмҳои таҳдидомез паҳн карда буд.

6. 2022, Киото. Як шахс барои паҳнкунии маводи экстремистӣ дар интернет, аз ҷумла видеоҳои таблиғоти радикалӣ ба 3 соли зиндон маҳкум гардид. Ӯ мувофиқи Қонуни муқовимат бо ҷиноятҳои созмонёфта (2017) ҷавобгар дониста шуд.

7. 2023, Токио. Гурӯҳи дуннафара барои ташкили ҷаласаҳои пинҳонӣ бо мақсади таблиғи ақидаҳои экстремистӣ ба 4 соли зиндон маҳкум шуданд.

8. 2024, Нагоя. Як шахс барои паҳнкунии маводи экстремистӣ тавассути платформаи LINE ба 2,5 соли зиндон маҳкум гардид.

9. 2024, Саппоро. Ду нафар барои ташкили фаъолияти созмони экстремистии мамнӯъ ба 5 соли зиндон маҳкум шуданд. Онҳо бо иттиҳоми таблиғи ғояҳои радикалӣ ҷавобгар дониста шуданд.

10. 2025, Окинава. Як шахс барои ташкили гурӯҳи ғайриқонунии экстремистӣ, ки ба тағйири сохти конститутсионӣ даъват мекард, ба 3,5 соли зиндон маҳкум гардид.

      Сиёсати Ҷопон дар муқовимат бо терроризм ва экстремизм мавриди баҳс қарор гирифтааст, махсусан дар робита ба Қонуни зиддиконспиративӣ (2017). Созмонҳои ҳуқуқи инсон, аз қабили Amnesty International изҳор доштаанд, ки ин қонун метавонад ба маҳдудсозии озодии баён ва ҷамъомад оварда расонад. Мақомоти Ҷопон дар навбати худ, таъкид мекунанд, ки ин чораҳо барои таъмини амнияти миллӣ заруранд. Олимони ҳуқуқшиноси Ҷопон пешниҳод мекунанд, ки барои коҳиши нигарониҳои марбут ба ҳуқуқи инсон мақомот бояд шаффофияти татбиқи қонунҳоро афзоиш диҳанд ва механизмҳои мустақили назоратро ҷорӣ кунанд.

      Ҷопон низоми мукаммали ҳуқуқиро барои муқовимат бо терроризм ва экстремизм таҳия намудааст, ки қонунгузории миллӣ, созишномаҳои байналмилалӣ ва чораҳои амалиро дар бар мегирад. Андешаҳои олимони ҳуқуқшиноси Ҷопон ва мисолҳои мушаххаси ҷавобгарии ҷиноятӣ дар солҳои 2022–2025 нишон медиҳанд, ки ин низом дар пешгирии таҳдидҳо натиҷаҳои муайян ба даст овардааст. Бо вуҷуди ин баҳсҳои марбут ба ҳуқуқи инсон нишон медиҳанд, ки мувозинат байни амният ва озодиҳои шаҳрвандон яке аз мушкилоти асосии ин соҳа боқӣ мемонад. Барои баланд бардоштани самаранокии муқовимат Ҷопон бояд ба таҳкими ҳамкориҳои байналмилалӣ, такмили қонунгузорӣ ва мусоидат ба маърифати ҷамъиятӣ идома диҳад.

САНГИНЗОДА Дониёр Шомаҳмад

сарходими илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ

ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои

Осиё ва Аврупои АМИТ

доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор.