дар ҳошияи расидан ба ҳадафҳои “Солҳои 2025-2030  -

Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия”

   Сингапур як шаҳр-давлати хурд дар Осиёи Ҷанубу Шарқӣ, дар асри 21 ба маркази муҳими минтақавии зеҳни сунъӣ (Artificial Intelligence, AI) табдил ёфтааст. Ин дастовард натиҷаи сиёсатҳои пешрафтаи давлат, инфрасохтори технологӣ, сармоягузориҳои бузург ва мавқеи стратегӣ ҳамчун гузаргоҳи байналмилалӣ мебошад. Ин бахш ба таърихи рушди зеҳни сунъӣ дар Сингапур, аз оғози таҳқиқот дар асри 20 то пешрафтҳои муосир, бо таваҷҷуҳ ба нақши давлат, ширкатҳои технологӣ ва таъсири фарҳангӣ, бахшида шудааст.

   Таҳқиқоти зеҳни сунъӣ дар Сингапур дар солҳои 1980 оғоз ёфт, вақте ки кишвар ба табдил ёфтан ба маркази технологӣ ва молиявии ҷаҳонӣ шурӯъ кард. Дар ин давра, Донишгоҳи миллии Сингапур (NUS) ва Донишгоҳи технологии Нанянг (NTU) марказҳои таҳқиқотии информатикаро таъсис доданд, ки ба омӯзиши алгоритмҳои зеҳни сунъӣ, аз қабили системаҳои коршиносӣ ва коркарди забон, нигаронида шуда буданд [1, 15]. Олими сингапурӣ Ли Вей қайд мекунад, ки ин таҳқиқот аз пешрафтҳои ҷаҳонӣ, ба монанди лоиҳаи ҷопонии "Компютерҳои насли панҷум", илҳом гирифта буданд [2, 20].

   Дар солҳои 1990, Сингапур ба рушди инфрасохтори рақамӣ ва телекоммуникатсия тамаркуз кард, ки заминаи истифодаи зеҳни сунъиро дар соҳаҳои молия, логистика ва идоракунии давлатӣ фароҳам овард [3, 30]. Ширкати SingTel, пешсафи телекоммуникатсия дар Сингапур, ба истифодаи алгоритмҳои зеҳни сунъӣ барои оптимизатсияи шабакаҳои алоқа шурӯъ кард [4, 35]. Ин давра инчунин бо афзоиши ҳамкорӣ бо донишгоҳҳои хориҷӣ, ба монанди MIT ва Оксфорд, ҳамроҳ буд, ки ба интиқоли дониш дар соҳаи зеҳни сунъӣ мусоидат кард [5, 40].

   Давлати Сингапур дар рушди зеҳни сунъӣ нақши марказӣ бозид. Дар соли 2017, ҳукумат ташаббуси "Smart Nation"-ро эълон кард, ки ҳадаф дошт Сингапурро ба шаҳр-давлати пурра рақамӣ табдил диҳад, бо истифодаи зеҳни сунъӣ дар соҳаҳои тандурустӣ, нақлиёт, молия ва маориф [6, 45]. Олими сингапурӣ Тан Чин Нам таъкид мекунад, ки ин ташаббус ба сармоягузории 500 миллион доллари ИМА барои таҳқиқот ва татбиқи зеҳни сунъӣ то соли 2020 мусоидат кард [7, 50].

   Дар соли 2019, Сингапур "Стратегияи миллии зеҳни сунъӣ"-ро қабул кард, ки панҷ соҳаи афзалиятнокро муайян кард: нақлиёт ва логистика, шаҳрҳои доно, тандурустӣ, маориф ва амният [8, 55]. Ин стратегия ба таъсиси Маркази миллии таҳқиқоти зеҳни сунъӣ (AI Singapore) мусоидат кард, ки таҳқиқотчиён, ширкатҳо ва стартапҳоро муттаҳид мекунад [8, 57]. Сингапур инчунин соли 2020 "Меъёрҳои ахлоқии зеҳни сунъӣ"-ро қабул кард, ки шаффофият, масъулият ва ҳифзи маълумоти шахсиро таъкид мекунад [9, 60].

   Сингапур ба маркази минтақавии ширкатҳои бузурги технологӣ ва стартапҳои зеҳни сунъӣ табдил ёфтааст, ки аз мавқеи он ҳамчун гузаргоҳи молиявӣ ва логистикии Осиё баҳра мебаранд:

- Grab: Ин платформаи минтақавии хидматрасонии нақлиёт аз зеҳни сунъӣ барои оптимизатсияи масирҳо ва пешгӯии талабот истифода мебарад. Grab маркази таҳқиқотии зеҳни сунъиро дар Сингапур кушод, ки ба омӯзиши амиқ (deep learning) бахшида шудааст [10, 65].

- Sea Group: Ин ширкати тиҷорати электронӣ ва бозиҳои компютерӣ аз зеҳни сунъӣ барои таҳлили рафтори муштариён ва тавсияи маҳсулот истифода мекунад [11, 70].

- StarHub: Пешсафи телекоммуникатсия, аз зеҳни сунъӣ барои идоракунии шабакаҳои 5G ва хидматрасонии муштариён тавассути чатботҳо истифода мебарад [12, 75].

- Стартапҳо: Стартапҳои ба монанди AI Dynamics (барои таҳлили маълумот) ва ViSenze (барои шинохти тасвирҳо) дар Сингапур рушд карда, ба бозорҳои байналмилалӣ ворид шудаанд [13, 80].

Ширкатҳои байналмилалӣ, ба монанди Google, Microsoft ва IBM, низ марказҳои таҳқиқотии зеҳни сунъиро дар Сингапур кушодаанд, ки аз муҳити мусоиди тиҷорат ва дастрасии мутахассисон баҳра мебаранд [14, 85].

Сингапур дар якчанд соҳаи зеҳни сунъӣ дастовардҳои назаррас ба даст овард:

- Нақлиёт ва логистика: Зеҳни сунъӣ дар идоракунии бандарҳои Сингапур, ки яке аз бузургтарин бандарҳои ҷаҳон аст, истифода мешавад. Системаҳои зеҳни сунъӣ масирҳои киштиҳо ва борҳоро оптимизатсия мекунанд [15, 90].

- Тандурустӣ: Зеҳни сунъӣ дар ташхиси бемориҳо, ба монанди диабети ретинопатия, истифода мешавад. Лоиҳаи SELENA+ (Singapore Eye Lesion Analyzer) тасвирҳои тиббиро бо дақиқии баланд таҳлил мекунад [16, 95].

- Шаҳрҳои доно: Сингапур аз зеҳни сунъӣ барои идоракунии ҳаракати нақлиёт, оптимизатсияи энергия ва амнияти ҷамъиятӣ истифода мебарад. Системаи Smart Nation сенсорҳо ва алгоритмҳоро барои таҳлили маълумот дар вақти воқеӣ истифода мекунад [17, 100].

- Молия: Зеҳни сунъӣ дар бонкҳои Сингапур, ба монанди DBS, барои ошкор кардани қаллобӣ ва пешгӯии рафтори муштариён истифода мешавад [18, 105].

Фарҳанги Сингапур, ки гуногунрангӣ, прагматизм ва таҳсилотро қадр мекунад, ба рушди зеҳни сунъӣ мусоидат кардааст. Таъсири анъанаҳои Конфутсий, ки ба гармонияи иҷтимоӣ ва масъулият таъкид мекунад, дар сиёсатҳои ахлоқии зеҳни сунъӣ инъикос ёфтааст [19, 110]. Олими сингапурӣ Чен Сю Мин қайд мекунад, ки муносибати Сингапур ба зеҳни сунъӣ ба мувозинати байни инноватсия ва танзим нигаронида шудааст, ки аз муносибати бештар озодонаи Чин ва ё муносибати қатъии Аврупо фарқ мекунад [20, 115].

Гуногунрангии фарҳангии Сингапур, ки чинӣ, малай ва ҳиндуҳоро муттаҳид мекунад, ба таҳияи технологияҳои зеҳни сунъӣ, ки забонҳо ва фарҳангҳои гуногунро дастгирӣ мекунанд, мусоидат кард [21, 120]. Инчунин, фарҳанги рақобатпазирии Сингапур ба ҷалби мутахассисони байналмилалӣ ва тайёр кардани кадрҳои маҳаллӣ дар соҳаи зеҳни сунъӣ кумак кард [20, 117].

Сарфи назар аз дастовардҳо, Сингапур бо мушкилот рӯбарӯ аст:

- Андозаи хурд: Сингапур аз сабаби аҳолии кам ва бозори маҳдуд ба мутахассисон ва сармояи хориҷӣ такя мекунад, ки хавфи вобастагӣ ба бозорҳои хориҷиро ба вуҷуд меорад [7, 52].

- Рақобати минтақавӣ: Сингапур бо марказҳои дигари Осиё, ба монанди Чин ва Ҳиндустон, рақобат мекунад, ки захираҳои бештар доранд [10, 67].

- Масъалаҳои ахлоқӣ: Истифодаи зеҳни сунъӣ дар амният ва назорат мубоҳисаҳоро дар бораи махфияти шахсӣ ба вуҷуд овардааст, гарчанде ки Сингапур нисбат ба Чин танзими қатъитар дорад [9, 62].

Сингапур аз оғози таҳқиқоти зеҳни сунъӣ дар солҳои 1980 то табдил ёфтан ба маркази минтақавии инноватсия дар асри 21 роҳи муҳимеро тай кардааст. Сиёсатҳои давлатӣ, инфрасохтори пешрафта, фаъолияти ширкатҳо ва фарҳанги гуногунранг ба Сингапур имкон доданд, ки дар соҳаи зеҳни сунъӣ мавқеи мустаҳкам пайдо кунад. Бо вуҷуди мушкилот, Сингапур идомаи пешсафӣ ҳамчун гузаргоҳи технологии Осиёро ният дорад. Дар бахшҳои минбаъда, таъсири зеҳни сунъӣ ба ҷомеа ва иқтисодиёти Сингапур муфассал баррасӣ хоҳад шуд.

ҚУРБОНОВА Ширин

сарходими илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

доктори илмҳои таърих