(Бардошт аз Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон,  16.12.2025)

       Паёми солонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олӣ дар баробари баррасии масоили иқтисодӣ ва иҷтимоӣ, ҳамеша як бахши бунёдиро ба масъалаи фарҳанг, адабиёт ва бедории хотираи таърихӣ ихтисос медиҳад. Ин таваҷҷуҳи амиқ тасодуфӣ набуда, балки ифодагари дарки стратегии Пешвои миллат аст, ки фарҳангро на ҳамчун як ҷузъи иловагӣ, балки ҳамчун пояи асосии идеологияи давлатдорӣ ва омили калидии ҳувиятсозӣ дар ҷаҳони муосири глобализатсияшуда медонад.

       Мавқеи фарҳангу адабиёт дар Паёми мазкур ба таври возеҳ нишон медиҳад, ки таҳкими ҳисси миллии шаҳрвандон, махсусан ҷавонон, аз тариқи барқарорсозии пайванди маънавӣ бо гузаштаи пуршараф ва арзишҳои ҷовидонаи ориёӣ сурат мегирад. Аз ин рӯ, таҳлили ин бахши Паём ҳамчун баррасии стратегияи давлат дар баробари ҳифз ва муаррифии асолати миллӣ матраҳ мегардад.

       Нуқтаи ибтидоии Паём дар бахши фарҳангӣ ба “бедор намудани хотираи таърихӣ дар таҳкими ҳисси миллии шаҳрвандон, махсусан, ҷавонон” тамаркуз мекунад. Ин таъкид баёнгари он аст, ки ҳисси миллӣ як падидаи табиӣ нест, балки як сохтори маънавӣ ва иҷтимоиест, ки аз тариқи омӯзиш ва соҳибӣ намудани таърихи воқеӣ ташаккул меёбад.

       Тадбирҳои амалӣ, ки дар Паём зикр шудаанд, бевосита ба амалисозии ин стратегия равона шудаанд. Тақдими 3 миллиону 200 ҳазор нусха китоби “Тоҷикон”-и аллома Бобоҷон Ғафуров ва “Шоҳнома”-и безаволи Абулқосими Фирдавсӣ ба аҳолӣ, на танҳо як амали хайрхоҳона, балки як иқдоми бунёдии идеологӣ аст.

- “Тоҷикон”: Ин асар ҳамчун таҳқиқоти илмии асоснок, асолати таърихӣ ва ҳуқуқи миллии тоҷиконро дар минтақа тасдиқ менамояд. Он ба наслҳои имрӯза далелҳои раднопазири тамаддунофарии тоҷиконро пешкаш мекунад, ки заминаи эътимод ба нафси миллӣ мегардад.

- “Шоҳнома”: Ин шоҳасари адабиёти ҷаҳонӣ дорои фалсафаи амиқи давлатдорӣ, ахлоқи ҷавонмардӣ ва ҳифзи забони ноби форсӣ-тоҷикӣ мебошад. Он ҷавононро бо арзишҳои “пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек” пайванд медиҳад, ки дар Паём ҳамчун “арзиши бузурги инсондӯстона” таъкид шудаанд.

Ҳамин тариқ, адабиёт на ҳамчун фароғат, балки чун аслиҳаи маънавӣ барои муҳофизати ҳуввияти миллӣ дар фазои иттилоотии ҷаҳони муосир шинохта мешавад.

        Бунёд ва таъмири садҳо иншоотҳои фарҳангӣ (150 иншооти сохташуда ва 350 таъмиру азнавсозӣ) ва махсусан, бунёди Театри миллӣ дар Душанбе, нишон медиҳад, ки давлат барои фароҳам овардани фазои муносиби фарҳангӣ сармоягузории бузургро анҷом медиҳад. Театр ҳамчун маркази ҳунар ва таҷассумгари арзишҳои миллӣ дар саҳна, дар таҳкими завқи бадеӣ ва дарки эстетикии шаҳрвандон нақши калидӣ мебозад.

        Президент “мероси таърихиву фарҳангӣ”-ро ба таври мустақим ҳамчун “шиносномаи миллати куҳанбунёди тоҷик” муаррифӣ мекунад. Ин баробаргузорӣ аҳамияти волои дипломатияи фарҳангиро дар сиёсати хориҷии Тоҷикистон таъкид мекунад.

Дастовардҳои кишвар дар арсаи байналмилалӣ дар Паём ба таври ифтихоромез зикр шудаанд:

- Ворид шудани 11 ёдгории Хуттали қадим ба Феҳристи ЮНЕСКО: Ин далели эътирофи расмии ҷаҳонӣ нисбат ба сарзамини Тоҷикистон ҳамчун маркази тамаддунофари қадимист.

- Панҷакент – “Шаҳри ҷаҳонии ҳунарҳои дастӣ барои сӯзанидӯзӣ”: Эътирофи ҳунарҳои амалии тоҷик ҳамчун мероси ғайримоддӣ нишон медиҳад, ки ҳунарҳои суннатӣ на танҳо як санъати зебоӣ, балки ҷузъи муҳими ҳуввияти фарҳангии миллӣ мебошанд.

- Бузургдошти Робияи Балхӣ: Таҷлили ҷашни ин шоираи бузург дар сатҳи ЮНЕСКО, мавқеи волои занони тоҷик ва саҳми адабиёти классикии форс-тоҷикро дар тамаддуни башарӣ тақвият медиҳад.

Ҳамчунин, ёдоварӣ аз “Устувонаи Куруш: Эъломияи ибтидоии ҳуқуқи гуногунрангии фарҳангӣ” тафаккури ориёии адолатпарвар ва башардӯстонаро дар Паём таъкид мекунад.

Масъалаи набудани қонуни соҳаи бостоншиносӣ бо вуҷуди он ки ёдгориҳои бостонӣ 70% меросро ташкил медиҳанд, ҳамчун як камбудии низомӣ дар Паём ба таври ҷиддӣ матраҳ гардидааст.Таҳия ва пешниҳоди лоиҳаи қонуни мазкур дар муҳлати кӯтоҳтарин вазифаи муҳими масъулини ин соҳа мебошад.. Ин талабот дорои мантиқи баланди илмӣ ва ҳуқуқӣ аст. Танҳо тавассути қонунгузории муосир метавон кафолати ҳифзи босамари ёдгориҳои таърихиро аз таҳдидҳо, аз ҷумла ғоратгарӣ, харобшавӣ ва тиҷоратикунонии ғайриқонунӣ таъмин кард. Ин қадам ба меъёрҳои байналмилалии ҳифзи мероси ҷаҳонӣ мувофиқат мекунад.

Қисмати муҳимтарини Паём ба таҳкими фалсафаи ориёӣ ва тамаддунофарии тоҷикон бахшида шудааст. Президент тоҷиконро ба таври мустақим ҳамчун “яке аз миллатҳои фарҳангиву тамаддунсози дунё” муаррифӣ мекунад ва бузургдошти ойину суннатҳои қадимаро шарти ҳифзи асолат медонад. Паём арзишҳоеро номбар мекунад, ки аз ҷониби гузаштагони ориёӣ ба ҷаҳониён ба мерос гузошта шудаанд ва имрӯз асоси ҳуввияти миллӣ мебошанд:

- Забону фарҳанг, илму ҳунар.

- Ойину суннатҳои башардӯстона: Наврӯз, Меҳргон, Сада ва Тиргон.

- “Пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек” (ҳамчун шиори зиндагӣ).

- Анъанаҳои пешрафтаи давлатдорӣ.

Таъкид бар ин арзишҳо дар Паём ба он тобиши сиёсӣ медиҳад: ҳуввияти миллии тоҷик бар пояи фарҳанги бостонӣ, инсондӯстӣ ва тамаддуни ҷовидона бунёд шудааст, ки онро аз таҳдидҳои ифротгароӣ ва бегонапарастӣ ҳифз мекунад.

Дастур оид ба бунёди ду маркази бунёдӣ дар пойтахт, шаҳри Душанбе, аз аҳамияти стратегӣ шаҳодат медиҳад:

1. Конун (Маркази тамаддуни ориёӣ): Номи Конун (ки маънои “асос” ё “бунёд”-ро дорад) рамзӣ буда, ҳадафи эъмори иншоот таҳкими пойгоҳи марказии омӯзиш ва муаррифии тамаддуни ориёӣ мебошад. Ин як далели раднопазири таърих ва фарҳанги беш аз шашҳазорсолаи миллат мегардад.

2. Маркази байналмилалии Наврӯз: Бунёди ин марказ бо дарназардошти фалсафаю ҳикмати ҷовидонаи Наврӯз, ки мақоми байналмилалӣ дорад, як тадбири амалӣ барои дипломатияи фарҳангӣ аст. Ин марказ ба минбари омӯзиш ва муаррифии суннатҳои башардӯстонаи Наврӯз барои тарбияи наслҳои оянда ва таҳкими равобити фарҳангӣ бо кишварҳои дигар табдил меёбад.

Ҳамчунин, дастур ба Академияи миллии илмҳо барои таҳияи консепсияи ин марказҳо дар асоси “анъанаҳои меъморӣ ва шаҳрсозиву шаҳрдории бостонии тоҷикон»” нишон медиҳад, ки дар бунёд бояд асолати миллӣ риоя шавад.

Вазифаи ворид намудани номи Борбади Марвазӣ ба Феҳристи шахсиятҳои барҷастаи ЮНЕСКО нишонаи таваҷҷуҳи давлат ба саҳми бузурги фарҳанги тоҷик дар рушди мусиқии ҷаҳонӣ мебошад. Борбад ҳамчун “аввалин донандагони илми мусиқӣ ва оҳангсози касбии қаламрави ориёӣ” эътироф шуда, ин ташаббус эътирофи расмии ҷойгоҳи волои фарҳанги тоҷикро дар таърихи санъати ҷаҳонӣ таъмин менамояд.

Мавқеи фарҳанг ва адабиёт дар Паёми Президент аз мавқеи сиёсии давлат дар таҳкими истиқлолияти маънавӣ шаҳодат медиҳад. Ин бахши Паём як барномаи амалӣ ва идеологиест, ки ҳадафҳои зеринро думбол менамояд:

- Ҳуввияти миллиро дар заминаи илмӣ-таърихӣ ва адабӣ (тавассути “Тоҷикон” ва “Шоҳнома”) таҳким бахшад.

- Мероси моддӣ ва ғайримоддиро тавассути қонунгузорӣ ва эътирофи байналмилалӣ (ЮНЕСКО - Панҷакент, Борбад, Робияи Балхӣ ва ғ.) ҳифз ва муаррифӣ намояд.

- Идеологияи давлатро бар пояи арзишҳои башардӯстонаи ориёӣ (“пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек”) устувор созад.

Дастури Президент ба таври умум ин масъулияти бузургро ба зиммаи ҳар як фард ва тамоми ҷомеа вогузор менамояд: “Мо вазифадорем, ки дар баробари ифтихор кардан аз мероси оламшумули аҷдоди худ онро соҳибӣ кунем, омӯзем, идома диҳем ва барои наслҳои оянда ҳамчун ганҷинаи бебаҳои ҳувиятсоз ба мерос гузорем”. Фарҳанг ва адабиёт ҳамчун кафолати ҳастии миллӣ дар Паём эътироф гардида, бунёди Конун ва Маркази Наврӯз ҳамчун дурнамои эъмори фарҳанги қавӣ ва устувор дар асри 21 муайян шудааст.

Судуров С.А.

ходими калони илмии шӯъбаи ИДМ – и

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ