Шеъри “Миллати сарбаланди тоҷик”-и Дониёр Сангинӣ як намунаи муҳими адабиёти муосири тоҷик буда, дар он мавзӯъҳои ваҳдати миллӣ, ифтихори ватандорӣ, мероси фарҳангӣ ва нақши пешво дар ташаккули давлатдории муосир ба таври бадеӣ ва пуртаъсир баён гардидаанд. Дар заминаи таърихи муосири Тоҷикистон, ки бо буҳронҳои ҷанги шаҳрвандӣ (1992-1997) ва талошҳои минбаъда барои барқарорсозии сулҳу ваҳдат тавсиф мешавад, шеър ҳамчун як паёми идеологӣ барои таҳкими ҳувияти миллӣ ва умед ба ояндаи дурахшон хизмат мекунад.Ваҳдати миллӣ, ки дар шеъри Дониёр Сангинӣ меҳвар аст, яке аз дастовардҳои асосии Тоҷикистон пас аз ҷанги шаҳрвандӣ мебошад, ки таҳти роҳбарии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон амалӣ гардид.

Тоҷикистонро бузургӣ дар сафои ваҳдаташ, 

Миллатамро сарбаландӣ дар вафои ваҳдаташ.

         Мисраъҳои ифтитоҳии шеър бо зикри “ваҳдат” ҳамчун меҳвари асосии бузургии Тоҷикистон ва сарбаландии миллат оғоз мешаванд. Калимаи “сафо” ба покӣ ва шаффофият дар равобити иҷтимоӣ ва сиёсӣ ишора дорад, ки ваҳдати миллиро на танҳо як амри сиёсӣ, балки як арзиши ахлоқӣ нишон медиҳад. Ваҳдати миллӣ таҳти роҳбарии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пас аз имзои Созишномаи сулҳи соли 1997 барқарор гардид, ки Тоҷикистонро аз парокандагӣ наҷот дод. Калимаи “вафо” дар мисраъи дуюм ба садоқат ва пойбандӣ ба ваҳдат таъкид мекунад, ки ин ба сиёсати ягонагии миллӣ ва баргардонидани гурезагон дар солҳои 1990-ум пайванд аст.

         Аз лиҳози бадеӣ, истифодаи қофияи “ваҳдаташ” ва такрори он дар ҳар ду мисраъ як навъ таъкид ва мусиқияти шеърро таъмин мекунад. Истифодаи муродифот (сафо, вафо) ба мисраъҳо як фазои тантанавӣ ва эмотсионалӣ мебахшад, ки хонандаро ба андеша дар бораи аҳамияти ваҳдат водор месозад. Ин мисраъҳо аз ҷиҳати сохторӣ бо ритми мутавозин ва қофияи муштарак (-аш) мустаҳкам гардида, ба хонанда эҳсоси устуворӣ ва ягонагиро интиқол медиҳанд.

Обрӯву иззати фарзонатоҷик пойдор, 

Номаҳои номдоронаш бақои рӯзгор.

        Дар ин мисраъҳо шоир ба ифтихори миллӣ ва мероси фарҳангии тоҷикон таваҷҷуҳ зоҳир мекунад. Калимаи “фарзонатоҷик” як таркиби тозаэҷод буда, ба хирадмандӣ ва бошарафии миллат ишора дорад. Ин ифода ба тавсифи идеализатсияшудаи шахсияти тоҷик мувофиқ буда, бо талошҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар эҳёи худшиносии миллӣ ҳамоҳанг аст. Истифодаи “обрӯву иззат” ва “пойдор” ба устувории арзишҳои миллӣ дар тӯли таърих таъкид мекунад.

         Мисраъи чорум бо ишора ба “номаҳои номдорон” ва “бақои рӯзгор” ба мероси адабӣ ва фарҳангии тоҷикон, аз қабили асарҳои Рӯдакӣ, Фирдавсӣ ва дигар бузургони адаб, таваҷҷуҳ дорад. Тавре дар “Раҳмоннома” қайд шудааст, Пешвои миллат бо таҷлили ҷашнҳои бузурги миллӣ, ба мисли 1100-солагии давлати Сомониён, фарҳанги тоҷикро дар арсаи ҷаҳон муаррифӣ кардааст. Аз нигоҳи бадеӣ, истифодаи муродифот (обрӯ, иззат) ва ташбеҳи “бақои рӯзгор” ба абадияти фарҳанги тоҷик таъсири эмотсионалӣ мебахшад. Қофияи пойдор-рӯзгор низ ба мутавозинати оҳангӣ мусоидат мекунад.

Бо ташаббус, бо ливо, бо сарсупорони хирад,  

Сарнавишти миллатамро мефизоям то абад.

         Ин мисраъҳо ба фаъолнокӣ ва масъулияти миллӣ дар ташаккули ояндаи Тоҷикистон ишора доранд. Калимаи “ташаббус” рамзи талош ва навоварӣ, “ливо” рамзи парчам ва ифтихори ватан, ва “сарсупорони хирад” ба пешвоён ва донишмандони миллат ишора мекунад. Ин ифодаҳо бо сиёсати ташаббускории Пешвои миллат муҳтрам Эмомалӣ Раҳмон тавсиф шудааст. Аз ҷумла, ташаббусҳои байналмилалии Пешвои миллат, ба мисли эълони Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо (2025) Тоҷикистонро ҳамчун пешоҳанг дар арсаи ҷаҳон муаррифӣ кардаанд.

        Дар мисраъи дуюм, шоир бо истифода аз феъли “мефизоям” иродаи фаъолро барои беҳбуди сарнавишти миллат ифода мекунад, ки ба рӯҳияи умедвор ва пешрав мувофиқ аст. Истифодаи калимаи “абад” ба абадияти талошҳои миллӣ таъкид дорад. Аз лиҳози бадеӣ, такрори “бо” (анафора) ба мисраъҳо ритми ҳамосӣ мебахшад, ки хонандаро ба ҳамроҳӣ бо ин ормонҳо ташвиқ мекунад. Ин мисраъҳо аз нигоҳи маъно ба сиёсати пешрафти Тоҷикистон дар даврони истиқлолият (1991-то имрӯз) пайванданд.

Пешвои миллати мо раҳнамои зиндагонӣ, 

Шукри даврону бузургӣ дар сарои ормонӣ.

        Мисраъҳои ниҳоии шеър ба нақши Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар барқарор намудани сулҳу субоб ва ормонҳои миллӣ бахшида шудаанд. Калимаи “Пешво” ба мақоми роҳбари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ишора дошта, бо ифодаи “раҳнамои зиндагонӣ” тавсифи баландпоя пешниҳод мешавад. Пешвои миллат бо хиради сиёсӣ миллатро аз вартаи нобудӣ наҷот дода, Тоҷикистонро ба давлати муътабар табдил дод. Мисраъи дуюм бо ишора ба “шукри даврон” ва “сарои ормонӣ” фазои мусбати шукргузорӣ ва орзуҳои миллӣ эҷод мекунад.

        Аз лиҳози бадеӣ, истифодаи ташбеҳи “сарои ормонӣ” ба хона ё макони орзуҳо ишора дошта, тасвири шоиронаи ояндаи дурахшони Тоҷикистонро пешкаш мекунад. Қофияи зиндагонӣ-ормонӣ ба анҷоми мутаносиб ва мусиқии шеър мусоидат мекунад. Аз ҷиҳати маъно, ин мисраъҳо ба сиёсати роҳбарияти Тоҷикистон ва нақши он дар эъмори давлати муосир пайванданд, ки ҳамчун “роҳкушо” ва “нурофар” тавсиф мешавад.

       Шеъри “Миллати сарбаланд” бо арзишҳои асосии давлатдории муосири Тоҷикистон, аз қабили ваҳдати миллӣ, истиқлолият, ифтихори фарҳангӣ ва пешрафт, пайванди амиқ дорад. Ваҳдати миллӣ, ки дар мисраъҳои аввали шеър таъкид шудааст, яке аз дастовардҳои муҳими Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пас аз ҷанги шаҳрвандӣ мебошад. Ин арзиш тавассути баргардонидани гурезагон, барқарорсозии ягонагии минтақаҳо ва таблиғи арзишҳои муштарак таҳким ёфтааст.

        Ифтихори фарҳангӣ, ки дар мисраъҳои 3-4 баён шудааст, бо талошҳои Пешвои миллат дар эҳёи забони тоҷикӣ, таърихи миллӣ ва анъанаҳои фарҳангӣ, аз қабили таҷлили 2500-солагии Хуҷанд, мувофиқ аст. Ташаббус ва масъулияти миллӣ, ки дар мисраъҳои 5-6 тавсиф шудаанд, ба ибтикороти байналмилалии Пешвои миллат, ба мисли Даҳсолаи “Об барои рушди устувор” (2018-2028) пайванданд. Ниҳоят, нақши Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мисраъҳои 7-8 бо тавсифи ӯ ҳамчун “роҳкушо” ва “нурофар” ҳамоҳанг аст, ки Тоҷикистонро ба сӯи ояндаи устувор роҳнамоӣ кардааст.

        Шеър инчунин ба сиёсати “дарҳои кушод” ва ташаббусҳои байналмилалии Тоҷикистон пайванӣд дорад. Масалан, пешниҳоди қатъномаи “Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда” дар СММ (2024) нишонаи хиради сиёсии Пешвои миллат муҳтарм Эмомалӣ Раҳмон аст, ки дар мисраъҳои ниҳоии шеър ҳамчун “раҳнамои зиндагонӣ” инъикос ёфтааст. Инчунин, таблиғи анъанаҳои миллӣ, ки дар мисраъҳои 3-4 зикр шудаанд, бо талошҳои Пешвои миллат дар муаррифии фарҳанги тоҷик, аз ҷумла таҷлили соли Рӯдакӣ мувофиқ аст.

        Шеъри “Миллати сарбаланд”-и Дониёр Сангинӣ як асари лирикӣ-ҳамосӣ аст, ки мавзӯъҳои ваҳдати миллӣ, ифтихори ватандорӣ, мероси фарҳангӣ ва нақши Пешвои миллат муҳтарам Эмомлаӣ Раҳмонро дар рушди Тоҷикистон дар бар мегирад. Таҳлили шеър нишон дод, ки шеър аз лиҳози забонӣ, бадеӣ ва маъноӣ дорои қимати баланд буда, бо истифода аз унсурҳои бадеӣ чун муродифот, ташбеҳ ва анафора мустаҳкам гардидааст. Пайванди шеър бо арзишҳои давлатдории муосир онро ба як паёми идеологӣ барои таҳкими ҳувияти миллӣ ва умед ба ояндаи дурахшон табдил медиҳад. Шеър на танҳо як асари адабӣ, балки як ҳуҷҷати фарҳангӣ аст, ки руҳи миллати тоҷикро дар даврони муосир инъикос мекунад.

        Ин таҳлил бо эҳтироми амиқ ба дастовардҳои Тоҷикистони соҳибистиқлол ва саҳми Пешвои миллат муҳтрам Эмомалӣ Раҳмон дар ташаккули давлатдории муосир навишта шуда, умед аст, ки барои хонандагон ва муҳаққиқони адабиёти муосири тоҷик манбаи муфид хоҳад буд.

ҚУРБОНОВА ШИРИН

сарходими илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

 доктори илмҳои таърих.