Ваҳдати миллӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз муҳимтарин дастовардҳои даврони соҳибистиқлолӣ ба ҳисоб меравад. Ин арзиш ба таври воқеӣ рамзи субот, ҳамдигарфаҳмӣ, таҳаммулпазирӣ ва рушду шукуфоии ҷомеа мебошад. 27 июни ҳар сол ҳамчун Рӯзи Ваҳдати миллӣ ҷашн гирифта мешавад — санае, ки дар таърихи навини Тоҷикистон ҳамчун оғози сулҳу созиш ва поёни ҷанги шаҳрвандӣ сабт гардидааст.

   Ҷанги шаҳрвандии солҳои 1992–1997 ба давлат ва миллати тоҷик хисороти ҷиддӣ расонд. Ҷомеа ба ду тақсим шуда, бисёре аз сокинон дар натиҷаи ин низоъ хонаю дар ва ҷони худро аз даст доданд. Амнияти миллӣ, иқтисодиёт, низоми иҷтимоӣ ва арзишҳои маънавии ҷомеа таҳти хатари маҳвшавӣ қарор гирифтанд.

   Дар чунин вазъият, бо ташаббуси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, раванди музокироти сулҳ оғоз гардид. Пас аз чанд даври гуфтугӯҳо ва бо миёнаравии созмонҳои байналмилалӣ, 27 июни соли 1997 дар шаҳри Москва Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расид, ки марҳалаи нави таърихиро дар рушди кишвар оғоз бахшид.

   Пас аз барқарор шудани сулҳ, Тоҷикистон дар масири рушду тараққиёт ворид гардид. Қадамҳои аввалин дар роҳи ваҳдат таҳкими пояҳои давлатдорӣ, барқарорсозии муассисаҳои ҳаётии давлатӣ ва таъмини амнияти шаҳрвандон буданд. Минбаъд, ин раванд бо сиёсати хирадмандонаи роҳбарияти давлат ба рушди иқтисодӣ, эҳёи инфрасохтор ва баланд бардоштани сатҳи зиндагии мардум асос гузошт.

   Имрӯз ваҳдати миллӣ дигар танҳо рамзи сулҳ нест — он ҳамчун рукни муҳимтарини давлатдории муосири тоҷикон шинохта мешавад. Дар фазои ваҳдат ва субот Ҷумҳурии Тоҷикистон тавонист, ки як қатор лоиҳаҳои стратегии миллӣ, ба монанди сохтмони НБО «Роғун», бунёди роҳҳои байналмилалӣ, таҳкими энергетикаи дохилӣ ва густариши дипломатияи минтақавӣ ва ҷаҳониро ба анҷом расонад.

   Ҳифзи ваҳдат дар шароити таҳдидҳои нави ҷаҳонӣ — аз ҷумла тағйирёбии иқлим, чолишҳои иқтисодӣ ва хатарҳои идеологӣ — ба андешаву таҳаммулпазирии ҷомеа, сиёсатҳои ҳамгироёна ва баланд бардоштани маърифати миллӣ вобаста аст. Зимни таҷлили Рӯзи Ваҳдати миллӣ дар саросари ҷумҳурӣ чорабиниҳои гуногуни маърифатӣ, фарҳангӣ ва илмӣ доир мегарданд, ки ба таҳкими худшиносии миллӣ ва эҳтиром ба арзишҳои умумибашарӣ мусоидат мекунанд.

   Сайёҳии фарҳангӣ, эҳёи ҳунарҳои мардумӣ, рушди минтақаҳо ва дастгирии ҷавонон ва занон ҳамчун самтҳои таркибии сиёсати ваҳдатҷӯёнаи давлат шомил шудаанд. Тавассути ваҳдат, имкон фароҳам омад, ки Тоҷикистон як кишвари сулҳпарвар ва устувор дар минтақа муаррифӣ гардад.

Ҷашни Ваҳдати миллӣ — ин рӯзи таърихӣ барои ҳар як шаҳрванди кишвар аст. Он рӯзи ба ҳам расидани дилҳо, бахшидани ранҷҳои гузашта ва якдигарро ҳамчун фарзандони як миллат пазируфтан мебошад. Арзиши ваҳдат имрӯз бештар аз пеш дарк шуда, наслҳои нав бояд аз таҷрибаи таърихӣ сабақ гиранд ва рисолати нигаҳдории сулҳу суботро ба дӯш гиранд.

Ваҳдати миллӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз арзишҳои муқаддас ва пояҳои асосии суботи сиёсӣ, амнияти иҷтимоӣ ва рушди устувори ҷомеа маҳсуб мешавад. Ин мафҳум на танҳо бо сулҳу оштӣ ва хотимаи ҷанги шаҳрвандӣ иртибот дорад, балки ҳамчун зербинои давлатдории муосир ва намунаи ибратбахши фарҳанги таҳаммулпазирӣ ва гуфтугӯи сиёсӣ дар арсаи ҷаҳонӣ эътироф гардидааст.

Пас аз имзои созишномаи сулҳ, равандҳои барқарорсозӣ бо маром идома ёфтанд. Муассисаҳои давлатӣ фаъол гаштанд, гурезагон ба Ватан баргардонида шуданд, сохторҳои ҳуқуқӣ ва қонунгузорӣ тақвият ёфтанд ва муҳимтар аз ҳама, дар фазои сулҳу ваҳдат рушди ҷомеа ва иқтисоди миллӣ оғоз ёфт. Маҳз ваҳдати миллӣ шароити мусоид фароҳам овард, ки барномаҳои бузурги стратегӣ амалӣ шаванд, аз ҷумла сохтмони нерӯгоҳи «Роғун», роҳҳои муҳими байналмилалӣ ва дастгирии бахши хусусӣ.

Имрӯз ваҳдати миллӣ ҳамчун заминаи худшиносӣ ва худогоҳии миллӣ, омили ҳамгироии иҷтимоӣ ва таҳкими ҳувияти давлатдорӣ хидмат мекунад. Дар фазои сулҳу оромӣ имкониятҳои васеъ барои рушди маориф, фарҳанг, илм, ҷавонон ва ҷомеаи шаҳрвандӣ муҳайё гашт. Ҳазорон муассисаи таълимӣ ва фарҳангӣ барқарор ва сохта шуданд, ки дар онҳо наслҳои нав бо рӯҳияи ватандӯстӣ, таҳаммул ва эҳтиром ба арзишҳои миллӣ тарбия меёбанд.

Ҷашни Ваҳдати миллӣ, ки ҳамасола 27 июн таҷлил мегардад, ҳамчун рамзи олии ягонагии миллӣ ва бахшишу ҳамдигарфаҳмӣ дар қалби мардум ҷой гирифтааст. Дар ин рӯзҳо, на танҳо маросимҳои фарҳангиву сиёсии давлатӣ баргузор мешаванд, балки он ба як мактаби маънавӣ ва тарбиявӣ барои ҷавонон табдил ёфтааст.

Фазои ваҳдат ба густариши муносибатҳои байналмилалии кишвар низ мусоидат намуд. Тоҷикистон бо такя ба оромиву субот, тавонист узви фаъоли созмонҳои байналмилалӣ гардад ва ташаббусҳои глобалии худро, аз қабили ҳифзи захираҳои об, амнияти озуқаворӣ ва иқлим пешниҳод намояд. Имрӯз Тоҷикистон ҳамчун кишвари ташаббускор ва сулҳпарвар шинохта мешавад.

Дар шароити ҷаҳони ноором, ҳифзи ваҳдати миллӣ масъулияти ҳар як шаҳрванди кишвар аст. Рушди маърифати сиёсиву ҳуқуқии мардум, таълиму тарбияи насли нав дар рӯҳияи дӯстӣ ва таҳаммул, пос доштани арзишҳои миллӣ ва муқовимат бо таҳдидҳои иттилоотӣ — ҳама бояд самтҳои устувори кори ҷомеа ва давлат бошанд.

Ваҳдати миллӣ дар воқеъ як мактаби зиндаи таърих аст, ки дар заминаи сабру таҳаммул, бахшиш ва эҳтироми якдигар бунёд ёфта, имрӯз ба унвони пояи субот ва рушд, дар маркази сиёсати дохиливу хориҷии кишвар қарор дорад. Танҳо дар шароити ваҳдат ва якпорчагии миллӣ метавон Тоҷикистонро ба як давлати пешрафта, инсонмеҳвар ва дорои ободию шукуфоӣ табдил дод.

Ваҳдати миллӣ дар замони муосир на танҳо падидаи таърихӣ, балки арзиши бунёдии давлати демокративу ҳуқуқбунёд маҳсуб меёбад. Он ҳамчун як механизми нерӯманд дар муттаҳидсозии ҷомеаи бисёрқабата ва тақвияти пояҳои давлатдории муосири Тоҷикистон хидмат мекунад. Дар фазои ваҳдат, ҳар як шаҳрванди кишвар, новобаста аз мансубияти миллӣ, забонӣ, динӣ ё сиёсӣ, худро як қисми ҷудонашавандаи ҷомеаи воҳид эҳсос менамояд.

Татбиқи ваҳдати миллӣ, пеш аз ҳама, ба татбиқи сиёсати инсонмеҳвар асос меёбад. Иқдомҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самти рушди минтақаҳо, дастгирии аҳолии ниёзманд, баланд бардоштани нақши занон ва ҷавонон дар ҳаёти ҷомеа, тақвияти имкониятҳои таълим ва тандурустӣ — ҳама дар заминаи ваҳдати ҷомеа амалӣ мешаванд. Ин амалҳо нишон медиҳанд, ки ваҳдати миллӣ танҳо шиор нест, балки стратегияи воқеии сиёсӣ ва иҷтимоӣ мебошад.

Бахши дигаре аз муваффақияти ин раванд дар он ифода меёбад, ки Тоҷикистон тавонист дар пасманзари низои дохилӣ ба таври мӯътадил ва мутаносиб бо ҷомеаи ҷаҳонӣ ҳамгиро шавад. Имрӯз Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун кишвари сулҳпарвар, ташаббускори масоили глобалӣ ва ҷонибдори гуфтугӯи фарҳангҳо шинохта шудааст. Ташаббусҳои байналмилалии Пешвои миллат, бахусус дар соҳаи ҳифзи об, муҳити зист ва амнияти экосистемавӣ, маҳз дар фазои ваҳдати миллӣ шакл гирифтаанд.

Арзиши ваҳдат на танҳо дар сатҳи давлатдорӣ, балки дар сатҳи фарҳанг ва равоншиносии иҷтимоӣ низ реша давондааст. Дар муҳити фарҳангии Тоҷикистон ваҳдат ҳамчун рукни ҳувияти миллӣ, омили муттаҳидсозии урфу одатҳо ва анъанаҳои халқҳои сокини кишвар зоҳир мегардад. Маҳз ваҳдат имкон дод, ки Тоҷикистон як фарҳанги миллии муосир, вале баргирфта аз решаҳои таърихии худ таъсис диҳад.

Ба василаи ин фазо, наслҳои нав на танҳо бо рӯҳияи ватандӯстӣ ва масъулияти шаҳрвандӣ парвариш меёбанд, балки дар худ қобилияти таҳаммул, қабул кардани фикри мухталиф ва саҳм гузоштан дар пешрафти ҷомеаро низ рушд медиҳанд. Маҳз ҳамин гуна ҷаҳонбинӣ шароити мусоид барои ҳамзистии сулҳомез ва рушди сиёсати дохилии мӯътадил фароҳам меорад.

Ҳадафи асосии минбаъдаи ҳифзи ваҳдат бояд нигаҳдории ин муҳити созанда ва таҳкими он бо роҳи тарбияи маънавии ҷавонон, баланд бардоштани маърифати сиёсӣ ва ҳуқуқии шаҳрвандон ва густариши фазои озоди муколама дар ҷомеа бошад. Дар шароити ҷаҳони тағйирёбанда, ки дар он хатарҳои иттилоотӣ, идеологӣ ва табъиз зиёд шудаанд, Тоҷикистон бояд бо такя ба таҷрибаи ваҳдати худ ба ҷомеаи устувору муқовиматпазир табдил ёбад.

Бешубҳа, таҷрибаи ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон метавонад ҳамчун намуна барои дигар кишварҳое хидмат кунад, ки дар ҷустуҷӯи роҳи ҳал барои муноқишаҳои дохилӣ ва ихтилофоти сиёсӣ ҳастанд. Ин таҷриба нишон дод, ки бо хиради сиёсӣ, иродаи миллӣ ва густариши гуфтугӯ дар байни неруҳои мухталифи ҷомеа метавон сулҳро на танҳо барқарор кард, балки онро ба пояи асосии рушди миллӣ табдил дод.

Ваҳдати миллӣ барои Тоҷикистон танҳо як марҳалаи таърихӣ набуд, балки рӯшантарин саҳифаест, ки дар он халқ тавонист дар шароити мушкил роҳи зиндагии нав, сулҳомез ва созандаро интихоб намояд. Ин падида имрӯз ва фардои кишварамонро муайян мекунад ва бояд ҳамеша ҳамчун муқаддастарин неъмат ҳифз гардад.

Дар ниҳоят, ваҳдати миллӣ на танҳо воситаи хотимаи муноқишаҳо, балки зербинои устувори сиёсии Тоҷикистон, пояи суботи дохилӣ ва таҳкими нуфузи байналмилалии кишвар мебошад. Танҳо дар фазои ҳамдигарфаҳмӣ ва якдилии миллӣ метавон ба ҷомеаи пешрафта, инсонмеҳвар ва адолатпеша ноил гардид.

Расулзода Аслам Зафар

ходими калони илмии шуъбаи  ШМА ва

Канадаи Институти омӯзиши  масъалаҳои

давлатҳои Осиё ва давлатҳои Осиё ва Аврупои  АМИТ